Het Afvalfonds publiceerde afgelopen week haar plan voor de uitrol van statiegeld op blikjes. Omdat supermarkten aanhoudend weigeren om de blikjes in te gaan nemen, stelt het bedrijfsleven nu voor om de inname buiten de supermarkten om te regelen. Dat systeem zou moeten uitgroeien tot zogenaamde ‘circulaire hubs’. Recycling Netwerk Benelux, Natuur & Milieu, Plastic Soup Foundation, Stichting De Noordzee, Plastic Soup Surfer en Greenpeace hebben geen vertrouwen in het plan.
Vanaf 31 december 2022 zit er statiegeld op blikjes en moet er een goed inzamelsysteem staan. Minimaal 90% van de blikjes moet gescheiden worden ingezameld. Dat besloot de vorige staatssecretaris voor Infrastructuur en Waterstaat, Stientje van Veldhoven (D66), in februari dit jaar. Met het plan van het Afvalfonds wordt het halen van de wettelijke doelstellingen onmogelijk en wordt het milieu het slachtoffer, vrezen de milieuorganisaties.
De supermarkten weigeren inzameling van de blikjes in de supermarkt, waardoor het bedrijfsleven nu voorstelt om op zoek te gaan naar locaties ‘nabij’ winkels. Wat ze met ‘nabij’ bedoelen, is onduidelijk. Het is wel al duidelijk dat het plan voor consumenten achteruitgang betekent. 89 % van de consumenten wil blikjes op het verkooppunt kunnen terugbrengen. Maar met het voorstel van het Afvalfonds moet de consument verpakkingen op verschillende plekken inleveren. Er zijn ook nog eens veel minder plekken waar de consument zijn lege blikjes kwijt kan: 3.000 locaties ten opzichte van de 5.500 supermarkten waar nu flesjes ingeleverd kunnen worden. En dat terwijl er bijna 2,5 keer zoveel blikjes als flesjes op de markt worden gebracht.
Rob Buurman, directeur van Recycling Netwerk, voorziet grote problemen bij de realisatie van de doelen voor blik: “Een systeem waarbij het aantal inleverpunten nog lager is dan bij flesjes nu al het geval is, zal de zwerfafval- en recyclingdoelstellingen voor blikjes nooit halen. Het concept is ook allesbehalve consumentvriendelijk. De consument kan met zijn plastic statiegeldflessen terecht in alle supermarkten, maar wordt voor de blikjes naar een andere locatie gestuurd. Er is geen enkel ander land waar het statiegeldsysteem zo is ingericht. Het is dus een grote aanname dat consumenten hier zo maar in mee zullen stappen.”
“Het idee voor ‘circulaire hubs’ klinkt heel aardig, maar het concept wordt op geen enkele manier uitgewerkt. Dit leest niet als een goed uitgewerkt plan voor de lange termijn, maar slechts als een slecht uitgewerkt excuus om blikjes uit de supermarkten te houden”, stelt Jelmer Vierstra van Natuur & Milieu.
Het is daarbij ook de vraag of er überhaupt op korte termijn locaties buiten de winkel gerealiseerd kunnen worden. Het bedrijfsleven is hiervoor namelijk sterk afhankelijk van vastgoedeigenaren en vergunningen van gemeenten. “De kans is groot dat consumenten de eerste maanden hun blikjes vrijwel nergens kwijt kunnen, terwijl ze er wel al meteen statiegeld op moeten betalen. Datzelfde zien we nu in beperkte mate al bij flesjes die je bijvoorbeeld nog altijd niet op stations in kan leveren”, stelt Buurman.
Het bedrijfsleven zegt in haar plan dat de supermarkten een ‘fallback optie’ zijn als komend voorjaar blijkt dat de wettelijke deadline van 31 december 2022 toch niet haalbaar is. Gezien het feit dat deze fallback optie niet is uitgewerkt en er geen afspraken zijn gemaakt wanneer hiervoor gekozen wordt, is er ook geen garantie dat de supermarkten alsnog de blikjes zullen inzamelen.
Dat supermarkten kunnen weigeren om blikjes in te nemen, komt doordat de vorige regering besloot om de innameplicht voor verkooppunten uit het Besluit Beheer Verpakkingen 2014 te halen. “Terwijl in andere landen zoals Duitsland en Denemarken tot wel 90% van de blikjes succesvol wordt ingezameld via supermarkten, kreeg het bedrijfsleven van de Nederlandse regering ruimte om te gaan mokken en te vertragen”, stellen de milieuorganisaties. We hadden de regering nochtans meerdere malen gewaarschuwd. Wanneer er op 31 december 2022 geen goed werkend en consumentvriendelijk statiegeldsysteem operationeel is, is dat deels te wijten aan de halsstarrige houding van het bedrijfsleven en deels aan deze beleidskeuze van het kabinet.
De milieuorganisaties rekenen op de Tweede Kamer en het nieuwe kabinet om de innameplicht voor verkooppunten voor alle statiegeldverpakkingen opnieuw in de wet op te nemen. “Alleen dan hebben we de garantie dat er eind volgend jaar een robuust statiegeldsysteem staat dat de inzamel- en zwerfafvaldoelen realiseert en het milieu vrijwaart van blikjes”, besluiten de milieuorganisaties Recycling Netwerk, Natuur & Milieu, Plastic Soup Foundation, Stichting De Noordzee, Plastic Soup Surfer en Greenpeace.
MSN, Plan voor inzameling blikjes rammelt volgens milieuorganisaties, 22 december 2021
AfvalOnline, Milieuorganisaties voorzien problemen bij blikjesplan Afvalfonds – AfvalOnline, 22 december 2021
VNG Nieuws, http://www.vngnieuws.nl/nieuws/redactie/plan-inzamelen-statiegeldblikjes-schiet-doel-voorbij, 22 december 2021
Nieuws.nl, https://nieuws.nl/algemeen/20211222/plan-voor-inzameling-blikjes-rammelt-volgens-milieuorganisaties/ , 22 december 2021
Reformatorisch Dagblad, Plan voor inzameling blikjes rammelt volgens milieuorganisaties, 22 december 2021
Natuur & Milieu, Milieuorganisaties kraken plan Afvalfonds over de inzameling van blikjes met statiegeld | Natuur & Milieu, 22 december 2021
FoodHolland, FoodHolland Nieuws: Milieuorganisaties wijzen plan Afvalfonds over inzameling statiegeldblikjes af, 22 december 2021
Dagblad van het Noorden, https://dvhn.nl/binnenland/Plan-voor-inzameling-blikjes-rammelt-volgens-milieuorganisaties-27357263.html, 22 december 2021
Levensmiddelenkrant, https://www.levensmiddelenkrant.nl/levensmiddelenkrant/nieuws/milieuorganisaties-en-mvn-oneens-met-inzamelingsplan-afvalfonds, 22 december 2021
Distrifood, Verpakkingsclub hekelt plan Afvalfonds: Drankblikjes ook inleveren in supers, 22 december 2021
Klimaatweb, Milieuorganisaties kritisch op plan Afvalfonds over de inzameling van blikjes met statiegeld, 22 december 2021
NOS Radio 1 Journaal, Kritiek op plan inzameling statiegeld op blikjes, 23 december 2021
Sinds 1 juli 2021 zit er statiegeld op kleine plastic flesjes met water en frisdranken. De aanleiding voor dit besluit was de beleidsdoelstelling om een verregaande reductie te bereiken van het aantal flesjes in het milieu en de realisatie dat dit zonder statiegeld niet lukt.
Het kabinet heeft het statiegeldsysteem uitgebreid naar kleine plastic flesjes met de volgende beoogde resultaten. Allereerst wordt er verwacht dat statiegeld het aantal flesjes in het milieu met 70-90% terugdringt. Andere landen boeken op dit gebied mooie resultaten met drankverpakkingen waar statiegeld op wordt geheven. Zo maken in Duitsland blikjes slechts 0,03% uit van het zwerfafval. De eerste voorspellingen op basis van data van Dirk Groot (de Zwerfinator) tonen dat er in Nederland al effect te zien is op het aantal flesjes in het zwerfafval.Ten tweede dient statiegeld bij te dragen aan het behalen van 90% gescheiden inzameling van plastic flessen, een doelstelling die wettelijk is vastgelegd met ingang van kalenderjaar 2022 (naar aanleiding van de Europese Single Use Plastics Directive). Andere landen halen met het statiegeldsysteem zeer hoge inzamelpercentages voor drankverpakkingen met statiegeld (zie tabel 1). Er zijn in Nederland nog geen cijfers openbaar over de huidige inzamelpercentages.
In deze review gaan wij in op de uitbreiding van het Nederlandse statiegeldsysteem naar kleine plastic flesjes. We leggen het langs de lat van de vier voornaamste factoren die een statiegeldsysteem succesvol maken. Op basis hiervan onderzoeken we of de invoering van statiegeld op kleine plastic flesjes in Nederland voldoende goed is georganiseerd om een effectief systeem te realiseren en goede inzamelresultaten te waarborgen.
De kern van een statiegeldsysteem is altijd hetzelfde: de consument betaalt een bedrag bovenop de aankoopprijs van een verpakking. Hij/zij krijgt dat bedrag vervolgens weer terug bij het juist inleveren van deze verpakking. Bij de uitrol van een statiegeldsysteem in de praktijk dienen er enkele aanvullende keuzes gemaakt worden. Dit zijn de variabele factoren waar overheden en betrokken stakeholders, zoals bijvoorbeeld het bedrijfsleven en de organisatie achter het statiegeldsysteem, in dit geval Statiegeld Nederland, beslissingen over nemen. Deze keuzes zijn bepalend voor de uiteindelijke effectiviteit van het statiegeldsysteem. De invulling hiervan kan de werking en positieve (milieu)effecten van het statiegeldsysteem versterken, maar ook ondermijnen.
In deze tussentijdse evaluatie kijken we of de opzet van het Nederlandse statiegeldsysteem voor kleine plastic flesjes de effectiviteit van dit systeem voldoende waarborgt. Deze gaat review daarbij in op de volgende vier factoren:
1. De hoogte van het statiegeldbedrag;
2. Voldoende inzamelpunten en de bereikbaarheid van die inzamelpunten;
3. Duidelijkheid van het systeem voor de consument;
4. Informatieve en activerende communicatie richting de consument.
In de conceptwetgeving voor statiegeld op kleine plastic flesjes gaf het kabinet aan een minimum statiegeldbedrag van 15 eurocent te willen hanteren. De milieuorganisaties Recycling Netwerk Benelux, Natuur & Milieu, Plastic Soup Foundation, de Plastic Soup Surfer en Greenpeace reageerden in een officiële gezamenlijke zienswijze dat 15 eurocent een relatief laag statiegeldbedrag is. De milieuorganisaties deden de aanbeveling om een hoger statiegeldbedrag in te voeren.
De reden hiervoor is dat er een correlatie is tussen de hoogte van het statiegeldbedrag en de verwachte retourpercentages. De onderstaande grafiek van onderzoeksbureau Eunomia uit 2012 op basis van retourpercentages in verschillende landen, laat zien dat de hoogte van het statiegeld van invloed is op het retourpercentage. Bij een statiegeldbedrag van 10 eurocent is het gemiddelde verwachte retourpercentage op basis van Eunomia zo’n 86%, bij 25 eurocent is dit meer dan 90% (zie grafiek 1). Het is hierbij belangrijk te beseffen dat de Nederlandse producenten wettelijk verplicht zijn om een 90% inzamelpercentage te behalen voor plastic flessen.
Grafiek 1 – Relatie statiegeldbedrag en retourpercentages
Bron: Eunomia (2012)
Ook CE Delft gaat er in de studie Kosten en effecten van statiegeld op kleine flesjes en blikjes (2017) van uit dat het inleverpercentage en de milieuwinst waarschijnlijk hoger zal zijn bij een hoger statiegeldbedrag. Zo rekent CE Delft bijvoorbeeld de hoge inzamelcijfers in Duitsland, namelijk98% grotendeels toe aan de hoogte van het statiegeldbedrag van 25 eurocent.
CE Delft onderzocht in 2001 ook het verwachte reductiepercentage zwerfafval, op basis van een consumentenonderzoek onder 952 Nederlanders. De reductie zou 65% bedragen bij een statiegeldbedrag van 5 eurocent. Bij een bedrag van 10 eurocent zou, met de berekening van toen, de reductie op 74% uitkomen. Bij een bedrag van 20 eurocent loopt de reductie op tot 83% (+/-5%). Inmiddels is door inflatie deze 20 eurocent uit 2001 vergelijkbaar met 25 eurocent nu.
Noorwegen, waar al sinds 1999 een goed werkend statiegeldsysteem bestaat, verdubbelde in 2018 het statiegeldbedrag op kleine plastic flesjes en blikjes (≤ 0,5 liter) van 1 naar 2 Noorweegse kroon (NOK). 2 NOK komt neer op ongeveer 20 eurocent. Duitsland voerde in 2003 statiegeld in en sinds 2004 zit er op alle wegwerpflessen en -blikjes een statiegeldbedrag van 25 eurocent.
Het Nederlandse kabinet koos er uiteindelijk toch voor om het minimum statiegeldbedrag voor kleine plastic flesjes wettelijk vast te stellen op 15 eurocent. Dat dit een minimumbedrag betreft, betekent dat producenten vrij zijn om een hoger statiegeldbedrag te hanteren. Hiervoor hebben de producenten op hun beurt niet gekozen; sinds 1 juli 2021 zit er 15 eurocent statiegeld op kleine plastic flesjes met frisdrank en water.
Op basis van de reeds aanwezige informatie had de Nederlandse regering een meer effectieve werking van het statiegeldsysteem kunnen waarborgen door te kiezen voor een hoger minimum statiegeldbedrag. De drankenproducenten hadden er op hun beurt voor kunnen kiezen om een hoger statiegeldbedrag te hanteren dan het vastgesteld wettelijk minimum. Het huidige relatief lage statiegeldbedrag van 15 eurocent ondermijnt de effectiviteit van het statiegeldsysteem en brengt het halen van het wettelijk verplichte inzamelpercentage van 90% voor producenten in gevaar.
Ook het aantal inzamelpunten en de bereikbaarheid van die inzamelpunten zijn een belangrijke factor voor het waarborgen van de effectiviteit van het systeem. Wanneer consumenten op veel locaties die goed bereikbaar zijn hun flesjes kunnen inleveren in ruil voor statiegeld, maakt dit het systeem toegankelijk en laagdrempelig. Op deze manier heeft een fijnmazig en bereikbaar netwerk van inzamelpunten een positief effect op de inzamelcijfers. Omgekeerd zullen de inzamel- en recyclingcijfers negatief beïnvloed worden bij een lager aantal innamepunten en wanneer bijvoorbeeld bepaalde verkooppunten geen statiegeld uitkeren. Dit veroorzaakt onduidelijkheid, en bemoeilijkt het voor de consument om het statiegeld terug te krijgen. Dit creëert een reëel risico op een negatief effect op de bereidheid en de appreciatie van de consumenten ten aanzien van het inleveren van plastic flesjes.
Een efficiënte en veelvoorkomende manier om een fijnmazig netwerk van terugnamepunten te garanderen, is een innameplicht voor verkooppunten. Dit is de reden dat Recycling Netwerk Benelux, Natuur & Milieu, Plastic Soup Foundation, de Plastic Soup Surfer en Greenpeace vanaf het begin hebben gepleit voor een wettelijke innameplicht voor verkooppunten, met de mogelijkheid tot uitzondering voor kleinere verkooppunten.
Case studies uit het buitenland onderschrijven het belang van een dergelijke innameplicht voor het behalen van goede inzamelpercentages. In statiegeldlanden die hoge inzamelpercentages van 90% of meer realiseren (Duitsland, Litouwen, Noorwegen) bestaat er een innameplicht voor verkooppunten. In landen met statiegeldsystemen zonder innameplicht worden gemiddeld lagere recyclingpercentages gehaald.
Zweden is het land dat het hoogste scoort van alle landen zonder innameplicht Het systeem bestaat al sinds 1984 voor blikjes en in 1994 werden de plastic drankflessen er aan toegevoegd. In 2019 werd in Zweden 84,1% van de plastic flessen ingezameld en gerecycled (het totale recyclingpercentage inclusief blikjes is 84,9%). Hiermee haalt Zweden zonder innameplicht bij lange na niet de 90% gescheiden inzamelingdoelstelling die volgens de Nederlandse wet vanaf 2022 verplicht is.
Tot 1 juli 2021 was in Nederland de innameplicht een onderdeel van de wetgeving in het Besluit beheer verpakkingen 2014. De Nederlandse regering heeft bij het opnemen van statiegeld voor kleine plastic flesjes in deze wetgeving (van kracht per 1 juli 2021), via het Besluit maatregelen kunststof drankflessen, besloten om die innameplicht voor verkooppunten uit de wetgeving te halen.
Als resultaat zien we nu dat enkele (grote) verkooppunten wel plastic flesjes met statiegeld verkopen, maar de consument geen statiegeld uitkeren wanneer deze zijn/haar flesje daar weer wil inleveren. Enkele voorbeelden hiervan zijn: de bioscopen zoals Pathé; tankstations; McDonalds; La Place, AH to go winkels; musea en theaters; universiteiten; en winkels zoals Hema, Kruidvat en Action. Eerder stond pretpark De Efteling ook in dit rijtje, maar zij hebben inmiddels bij ons aangegeven dat mensen hun flesje wel kunnen inleveren voor 15 eurocent statiegeld in de garderobe.
Dit betekent dat er in absolute zin minder innamepunten in Nederland zijn dan wanneer er wel een wettelijke innameplicht was vastgesteld. Daarbij zijn er verschillende locaties waarbij de drank in het flesje ter plekke wordt geconsumeerd. Zonder teruggave van het statiegeld op die locatie, is er een forse drempel voor de consument om het flesje weer in te leveren. Bovendien leidt het niet uitkeren van statiegeld door enkele (grote) verkooppunten tot verwarring en onbegrip bij de consument. Beide factoren ondermijnen de effectiviteit van het statiegeldsysteem.
Tot slot is het belangrijk te weten dat het lager aantal inzamelpunten het negatieve effect van het lage statiegeldbedrag van 15 eurocent op de retourpercentages versterkt. CE Delft concludeert in de statiegeldstudie dat “bij een laag statiegeld en weinig inleverpunten het percentage lager zal liggen dan bij eenzelfde statiegeld en meer inleverpunten”. Bij een hoger statiegeldbedrag zal het effect van het aantal inzamelpunten minder sterk terug te zien zijn in de uiteindelijke retourpercentages. CE Delft verwacht bij een statiegeldbedrag van 25 eurocent een retourpercentage van 90% ongeacht het aantal inleverpunten, terwijl ze bij 10 eurocent een retourpercentage van 80% verwachten wanneer alleen in supermarkten ingeleverd kan worden en 85% wanneer de consument zijn flesje bij elk verkooppunt kan inleveren.
Met haar keuze om de wettelijke innameplicht te schrappen, heeft de regering de doeltreffendheid van het systeem deels ondermijnd. Zij opende zo de deur voor de huidige situatie waarbij verkooppunten zich onttrekken aan het inzamelnetwerk, terwijl zij wel flesjes met statiegeld verkopen. Dit vermindert het aantal inzamelpunten en creëert onduidelijkheid voor en onbegrip bij de consument.
Voor de blikjes gaat het wegnemen van de inzamelplicht waarschijnlijk nog vele grotere consequenties hebben. Op dit moment weigeren supermarkten namelijk om als inzamelpunt te fungeren voor de blikjes. Zij geven aan dat ze inzamelpunten buiten de supermarkten op willen zetten. Dit is een onnodig ingewikkeld, omslachtig en duur proces waarvan de kans erg klein is dat een dergelijk systeem vóór de wettelijke deadline van 31 december 2022 gerealiseerd zal zijn. Bovendien betekent dit feitelijk dat consumenten voor verschillende drankverpakkingen naar verschillende locaties zouden moeten om hun statiegeld terug te krijgen. Dit werpt enorme drempels op voor consumentenparticipatie en zal tot verdere verwarring en afnemend draagvlak leiden, met alle negatieve gevolgen op de effectiviteit van het systeem van dien.
Omdat het succes van het statiegeldsysteem staat of valt met participatie vanuit de consument, is het belangrijk dat het voor de consument duidelijk is hoe dit statiegeldsysteem is opgezet en wat de kaders zijn. Hierin zijn twee elementen cruciaal, namelijk dat het duidelijk is (a) op welke drankverpakkingen er statiegeld wordt geheven en (b) op welke locaties deze drankverpakkingen kunnen worden ingeleverd in ruil voor statiegeld.
Wat betreft de locaties hebben we reeds aangestipt dat het ontbreken van de innameplicht voor verkooppunten hier voor onduidelijkheid zorgt. Dit heeft namelijk geleid tot de situatie dat verscheidene (grote) verkooppunten wel statiegeldflesjes verkopen, maar weigeren om statiegeld uit te keren aan consumenten die deze plastic flesjes weer willen inleveren. Omdat dit in sommige gevallen locaties betreft die zelfs in grote getalen plastic flesjes verkopen (of zelfs op de markt brengen), leidt dit tot een onlogische situatie waarbij het arbitrair aandoet welke locaties wel en geen statiegeld uitkeren. Dit brengt onduidelijkheid in het systeem, wat een mogelijk negatief effect heeft op het draagvlak voor en participatie in het statiegeldsysteem.
Een wettelijke innameplicht voor verkooppunten had deze situatie voorkomen. Een uitzondering voor kleine verkooppunten (bijvoorbeeld op basis van vloeroppervlakte) blijft hierin wel een optie, omdat deze uitzondering eenduidig en goed te onderbouwen is – en daarmee te begrijpen voor de consument.
Het spreekt voor zich dat het voor consumenten ook duidelijk en begrijpelijk moet zijn op welke drankverpakkingen zij statiegeld betalen en dus weer terug kunnen krijgen. Net zoals bij de locaties, kunnen arbitraire uitzonderingen hierin leiden tot de onwenselijke situatie dat een consument wel verwacht statiegeld te kunnen innen, maar nul op het rekest krijgt. Via social media zijn door consumenten al veel situaties gerapporteerd waarin zij hun statiegeld niet terugkregen, waarvan er meer dan eens in de eerste plaats geen statiegeld op de verpakking zat. Deze onduidelijkheid wordt nu in de hand gespeeld door de uitzondering die door de regering is gemaakt voor plastic flesjes met zuivel en sappen.
Met name de uitzondering voor plastic flesjes met sappen leidt tot verwarring. Wat hieraan bijdraagt is dat het soms ogenschijnlijk dezelfde flesjes zijn, waarbij op de één wel statiegeld zit en op de ander niet (zie afbeelding 1). Wat hierbij meespeelt, is dat het onderscheid tussen een sap en een frisdrank op het oog niet eenvoudig te maken is.
Afbeelding 1: Flesjes van Albert Heijn eigen merk – op flesje 2 zit wel statiegeld, op flesjes 1 en 3 niet. Bron: Twitter, Arjan Vermeulen
Wat ook niet helpt, is dat de keuze van de regering om sappen uit te zonderen van het statiegeldsysteem niet goed uit te leggen is richting de consument. Er zijn dan ook diverse landen, zoals Kroatië, Estland, Finland en Litouwen, waar drankverpakkingen met sap al jaren wel binnen het statiegeldsysteem vallen. Denemarken breidde in 2020 het statiegeldsysteem uit naar sappen. Duitsland besloot het statiegeldsysteem per 1 januari 2022 uit te breiden met fruit- en groentesappen (en per 2024 ook met melkdranken).
De uitzondering van zuivel en sappen leidt ook nog tot een ander probleem, in relatie tot de 90% gescheiden inzameldoelstelling voor plastic flessen. Kleine plastic flesjes met zuivel en sappen maken volgens studiewerk van CE Delft samen 17% van het marktaandeel van kleine flesjes uit, waardoor de producenten de wettelijk voorgeschreven gescheiden inzameldoelstelling van 90% niet zullen halen zolang er op zuivel en sappen geen statiegeld wordt geheven.
De gemaakte keuzes in de opzet van het Nederlandse statiegeldsysteem zorgen voor onnodige complexiteit, zowel wat betreft de locaties waar de consument statiegeld terug kan krijgen als op welke drankverpakkingen wel of geen statiegeld zit. Deze complexiteit maakt het systeem onduidelijk voor de consument. Dat ondermijnt mogelijk de participatiegraad omdat men het simpelweg niet begrijpt óf het draagvlak voor het systeem afneemt. In beide gevallen voorzien wij een negatieve weerslag op de participatie en daarmee de effectiviteit van het statiegeldsysteem.
Zoals gezegd is het succes van het statiegeldsysteem afhankelijk van de participatiegraad onder consumenten. Het is daarom belangrijk om de consument en de maatschappij als geheel proactief te informeren over het statiegeldsysteem en te motiveren om hieraan deel te nemen. De complexiteit van het Nederlandse statiegeldsysteem maakt een goede communicatiecampagne richting consumenten extra belangrijk.
Statiegeld Nederland, de door het bedrijfsleven opgezette uitvoeringsorganisatie, had ons inziens meer moeten doen om de consument te informeren over de kaders van het statiegeldsysteem en om de maatschappij te enthousiasmeren en te activeren om mee te doen. In verscheidene andere landen hebben de uitvoeringsorganisaties (opgezet en aangestuurd door het bedrijfsleven) het statiegeldsysteem echt omarmd, wat terug is te zien in hun communicatie over het systeem.
Kijk bijvoorbeeld naar Zweden, waar uitvoeringsorganisatie Pantamera op hun website hun statiegeldsysteem aanprijst als “Sweden’s smallest climate movement”. Zij motiveren consumenten om mee te doen door de link met het klimaat te benadrukken. Ze wijzen op de hoeveelheid CO2 die het statiegeldsysteem bespaart. Pantamera zette ook een humorkanaal met jonge influencers op om jonge consumenten te bereiken. Met hun Instagram-pagina bereiken zij inmiddels 46.400 mensen.
Ook in Noorwegen communiceert de systeembeheerder, Infinitum, enthousiast over het statiegeldsysteem. De website van Infinitum bestempelt het statiegeldsysteem als “het grootste milieu succes”. Infinitum legt aan consumenten uit dat ze met het terugbrengen van één statiegeldfles genoeg energie besparen om hun mobieltje 70 keer op te laden. Op de nieuwspagina van de “Infinitum Movement”, een promotieteam van het statiegeldsysteem, staan artikelen over de goede recycling van plastic statiegeldflessen ten opzichte van ander huishoudelijk plastic afval en over de stijgende wereldwijde interesse wereldwijd voor het Noorse statiegeldsysteem.
In Litouwen, wat sinds 2018 een zeer succesvol statiegeldsysteem kent, worden bezoekers van de kleurrijke website van systeembeheerder USAD begroet met de tekst “Thank you for being here. That means that you care” en een teller van hoeveel drankverpakkingen er al zijn ingezameld via het statiegeldsysteem.
Vergeleken bij bovenstaande voorbeelden steekt de communicatie van Statiegeld Nederland bleekjes af. De website is erg sober en lijkt enkel als doel te hebben om te informeren – en niet te enthousiasmeren. Informatie voor bedrijven en consumenten staat door elkaar, en de informatie die richting consumenten wordt gegeven, is beperkt. Op de landingspagina voor consumenten staat heel beknopt wat er per 1 juli 2021 is veranderd, hoe mensen een statiegeldfles kunnen herkennen en waar flesjes ingeleverd kunnen worden. Vervolgens is er een redelijk uitgebreide Frequently Asked Questions pagina, waar consumenten actief op zoek kunnen naar aanvullende informatie. Er wordt geen verwijzing gemaakt naar de milieu- en klimaatwinst waarvoor het statiegeldsysteem is uitgebreid, dat we er samen voor kunnen zorgen dat Nederland schoner en meer circulair wordt of hoe belangrijk het is dat mensen hun flesjes daadwerkelijk weer inleveren.
Social media is bij uitstek een goed instrument om veel mensen te bereiken en enthousiasmeren en om het nieuwe statiegeldsysteem toegankelijk en positief onder de aandacht te brengen. Statiegeld Nederland heeft geen Twitter account, een Instagram account met 63 volgers en 0 posts en een Facebookpagina met 183 volgers en 0 posts. Op de Facebookpagina staat alleen een profielfoto en daaronder twee reacties: een klacht van een consument over de werking van het statiegeldsysteem en een andere consument die probeert die persoon te helpen. We stellen dus vast dat Statiegeld Nederland feitelijk geen gebruik heeft gemaakt van sociale media om de Nederlandse consumenten te enthousiasmeren voor het nieuwe statiegeldsysteem.
Er bestaat een app van Statiegeld Nederland waarmee mensen een barcode van een fles kunnen scannen om te zien hoeveel statiegeld ze hiervoor terug kunnen krijgen. De app geeft geen verdere informatie over het statiegeldsysteem en staat ook niet aangekondigd op de website. De app is meer dan 10.000 keer gedownload, maar krijgt een evaluatie een 1,8 op uit 5. In de reviews staan opmerkingen over technische problemen en onduidelijkheid over wat er gescand kan worden omdat er niet staat aangegeven dat de app alleen werkt voor plastic flessen.
Statiegeld Nederland had meer kunnen doen om (a) de consument te informeren over het statiegeldsysteem en (b) om de maatschappij te enthousiasmeren en activeren om mee te doen. De aangebrachte onnodige complexiteit in het Nederlandse statiegeldsysteem versterkt deze noodzaak: het vraagt enerzijds om meer uitleg en maakt anderzijds een motiverende campagne extra belangrijk, omdat de complexiteit het draagvlak ondermijnt.
Gebaseerd op deze analyse concluderen wij dat de overheid en het bedrijfsleven bij het opzetten van de kaders van het statiegeldsysteem keuzes hebben gemaakt die de effectiviteit van het statiegeldsysteem ondermijnen. Op alle vier de factoren die in deze tussenevaluatie zijn bekeken en die doorslaggevend zijn voor het succes van het statiegeldsysteem, hebben de overheid en het bedrijfsleven beslissingen genomen die afbreuk doen aan de werking van het statiegeldsysteem.
Het is belangrijk te beseffen dat deze factoren elkaar versterken; zo leidt een laag statiegeldbedrag bij een lager aantal innamepunten sneller tot lagere inzamelcijfers, dan wanneer er sprake is van een laag statiegeldbedrag in een fijnmazig netwerk van innamepunten. Bij afwezigheid van een goede communicatiecampagne zal de complexiteit van het systeem een nog sterkere negatieve impact hebben op de participatie van consumenten.
De sleutelfactoren voor effectieve statiegeldsystemen komen niet uit de lucht gevallen. De hierboven geciteerde studies van verschillende bronnen zoals CE Delft, Eunomia en Reloop bevatten informatie over de succesfactoren van het statiegeldsysteem. Deze studies waren bekend vóór de regering en het bedrijfsleven de keuzes maakte voor het Nederlandse statiegeldsysteem Bovendien is de regering door milieuorganisaties, en andere maatschappelijke actoren zoals de Consumentenbond, al vroeg in het proces (namelijk in reactie op de conceptwetgeving) gewaarschuwd voor nadelige effecten van deze voorgenomen keuzes. Al in april 2019 werd het kabinet middels zienswijzen (reacties op de wetgeving) gewaarschuwd dat het verwijderen van de wettelijke innameplicht voor verkooppunten en het uitzonderen van flessen met zuivel en sappen een negatieve impact zou hebben op de effectiviteit van het systeem.
Sinds 1 juli 2021 zit er eindelijk statiegeld op kleine plastic flesjes in Nederland. Dit is geweldig nieuws, want het draagt bij aan het verminderen van zwerfafval en het verbeteren van recycling van die kleine flesjes.
Om de positieve milieueffecten van het statiegeldsysteem daadwerkelijk te realiseren, is het van groot belang dat het statiegeldsysteem efficiënt wordt ingericht. Duidelijkheid en toegankelijkheid voor de consument zijn hierbij cruciaal. Hoe gemakkelijker het is voor de consument om drankverpakkingen terug te brengen, hoe meer drankverpakkingen ingezameld en gerecycled zullen worden.
Nu zijn er echter verkooppunten die wel plastic flesjes met statiegeld verkopen, maar die geen statiegeld teruggeven aan de consument wanneer zij daar kleine plastic flesjes weer in willen leveren (b.v. sommige winkels, bioscopen, supermarkten, benzinestations). Dit is niet consumentvriendelijk en beperkt het aantal inzamelpunten voor plastic flesjes behoorlijk.
We willen zicht krijgen op dit probleem. En jij kunt ons daarbij helpen! We lanceren op deze webpagina een meldpunt, waar je aan kunt geven welke verkooppunten weigeren om statiegeld terug te geven.
Je kunt dit Meldpunt invullen en delen tot en met 14 november.
“Samengevat, niet statiegeld zal de zwerfvuilproblematiek oplossen. Wel een doorgedreven mentaliteits- en gedragsverandering van zwerfvuilveroorzakers via preventie, sensibilisering en handhaving,” aldus Fost Plus, Fevia en Comeos.
Het bedrijfsleven promoot een generieke aanpak die enkel gaat over de zogenaamde ‘vervuilende consumenten’, maar nooit gaat over de keuzes die de bedrijven maken inzake verpakkingen. Ze pleiten steeds voor een zeer algemene aanpak die inzetten op communicatiecampagnes, opruimacties, plannen voor meer prullenbakken en het beboeten van overtreders. Maar iedereen die door België wandelt kan met eigen ogen vaststellen dat deze aanpak na al die jaren nog niet heeft geleid tot het gewenste resultaat.
Statiegeld leidt tot gedragsverandering. Als een lege verpakking nog waarde heeft, verandert het gedrag van de persoon die die verpakking heeft. Bijna niemand gooit geld weg.
CE Delft becijferde in opdracht van de Nederlandse overheid dat statiegeld leidt tot een reductie tot 70-90% minder plastic flessen en blikjes in het zwerfafval. Dat wijst op een zeer sterke gedragsverandering. Uit cijfers uit Duitsland blijkt eveneens er nauwelijks blikjes worden weggegooid dankzij statiegeld.
“Samengevat, niet statiegeld zal de zwerfvuilproblematiek oplossen. Wel een doorgedreven mentaliteits- en gedragsverandering van zwerfvuilveroorzakers via preventie, sensibilisering en handhaving,” aldus Fost Plus, Fevia en Comeos.
Er ontbreekt simpelweg bewijs dat boetes werken om zwerfvuil effectief aan te pakken. Het verbod om afval weg te werpen, inclusief dreiging van een boete, bestaat al erg lang. Maar alsnog liggen de Belgische bermen, parken en natuur vol blikjes en flesjes.
Om een boete uit te kunnen schrijven, is het bij zwerfvuil nodig dat een vervuiler op heterdaad wordt betrapt. Dit is een moeilijkheid in de praktijk, zeggen de gemeenten die verantwoordelijk zijn voor deze handhaving. Dit maakt de pakkans erg laag, en juist de pakkans is doorslaggevend om het gedrag van de burger via handhaving te wijzigen. Het verhogen van de boetes is niet zonder meer mogelijk en het is de vraag of het enig effect heeft.
“Statiegeld lost het zwerfvuil niet op”, beweert het bedrijfsleven vaak. En uiteraard: het is een feit dat zwerfvuil uit meer dan alleen flessen en blikjes bestaat. Niemand beweert dat statiegeld op die drankverpakkingen het gehele zwerfvuil probleem in één klap oplost. Het feit dat statiegeld op plastic flessen en blikjes niet voorkomt dat er nog peuken of snoeppapiertjes in het milieu komen, is echter geen goede reden om het te diskwalificeren.
Want de kleine PET-flesjes en blikjes maken samen 40% uit van het volume van het zwerfafval. En statiegeld is de meest doeltreffende en de meest bewezen methode om deze drankverpakkingen uit het zwerfvuil te houden. Statiegeld doet blikjes en flesjes in de natuur afnemen met 70-90 procent, concludeerde studiebureau CE Delft in haar studie in opdracht van de Nederlandse overheid.
Cijfers uit andere landen onderschrijven deze onderzoeksresultaten. In Duitsland, waar men 25 eurocent statiegeld heft op blikjes en flesjes, werd 97% van de plastic flessen en 99% van de blikjes weer ingezameld (cijfers 2018). Ook op zeer korte termijn worden sterke resultaten behaald. In Litouwen behaalden ze op slechts twee jaar tijd al een retourpercentage van 91,9%.
Dus voor 40% van het volume zwerfvuil is statiegeld wel een goed instrument. Er is geen enkel ander systeem dat op korte termijn 40% van het zwerfvuil aanpakt. Wanneer een medicijn 4 op de 10 patiënten geneest, maar niet alle 10, is dat dan een reden om het geneesmiddel niet te gebruiken? Precies daarom gebruiken 8 Europese landen het en beslisten nog eens 8 andere Europese landen om het in te voeren of uit te breiden.
De tijd en budgetten die bespaard zullen worden op het opruimen van blikjes en flessen, kunnen ingezet worden voor het aanpakken van de rest van het zwerfvuil, zoals bijvoorbeeld peuken en snoeppapiertjes.
De Europese Unie heeft een target opgesteld voor gescheiden inzameling van plastic flessen. Artikel 9 van de Single-Use Plastics Directive, eist dat vanaf 2029 90% van de plastic flessen gescheiden wordt ingezameld om het zwerfafval tegen te gaan, en recycling te verbeteren.
Fost Plus claimt hoge inzamel- en recyclingcijfers voor de plastic flessen via de Blauwe Zak. In haar jaarverslag van 2017 schrijft Fost Plus een recyclagepercentage van ruim 80% voor plastic flessen en flacons. In juni 2021 beweerde Fost Plus dat voor de petflessen “een resultaat van 92% kan worden aangetoond” en dat “Vlaanderen het dus beter doet dan de door Europa opgelegde 90%”.
Verschillende onderzoeken wijzen er echter op dat de daadwerkelijke inzamel- en recyclingcijfers van de blauwe zak veel lager liggen dan door Fost Plus gecommuniceerd. Het onderzoek van Recover (een samenwerking tussen 11 afval communales en de stad Antwerpen) begin 2018 komt uit op slechts 50% inzameling en recycling van flessen en flacons. Uit onderzoek van Recycling Netwerk bleek dat maximaal zo’n 61,2% tot 67,2% van de plastic flessen wordt gereycleerd.
In de toekomst zal Fost Plus de recyclagecijfers ook naar beneden moeten bijstellen. Tot 2021 waren de recyclingcijfers gelijk aan de inzamelcijfers, omdat alles wat er naar de recycleerder werd gestuurd, mee mocht tellen als gerecycleerd.
Sinds dit jaar heeft de EU de meetmethode van wat als gerecycleerd mag tellen aangescherpt. Het meetpunt ligt nu nadat de ingezamelde verpakkingen zijn geshred, schoongemaakt en door de recycleerder verder zijn uitgesorteerd (zie afbeelding 1). Dit zorgt voor een nauwkeuriger beeld van wat daadwerkelijk wordt gerecycleerd, omdat niet-recycleerbare verpakkingen, foutief ingezamelde verpakkingen maar ook vocht en vuil eruit worden gehaald door de recycleerder en niet meer onterecht kunnen worden meegerekend als ‘gerecycleerd’.
Afbeelding 1 Nieuwe meetmethode recyclagecijfers
Plastics Europe verwacht dat de gemiddelde plastic verpakkingen recyclingcijfers binnen de EU zullen dalen van 42% naar ongeveer 29%, met -13 procentpunten dus. In een review van de Europese Rekenkamer, geven experten aan dat door de nieuwe rekenmethodes de huidige recyclagecijfers voor plastic verpakkingen met zo’n -10% bijgesteld zullen worden.
Statiegeld is momenteel het enige systeem dat de inzamelpercentages van de Europese richtlijn haalt. De administratie van statiegeldsystemen is betrouwbaar en precies omdat met behulp van barcodes en technologie transparant wordt geregistreerd wat er weer is ingezameld. Daarbij, doordat je verpakkingen in statiegeldsystemen per stuk kan tellen, ontstaan er ook geen telfouten en zijn de inzamel- en recyclagecijfers ook veel betrouwbaarder.
Enkel via een statiegeldsysteem worden flessen op zo’n manier ingezameld dat je er weer volledig nieuwe plastic flessen van kan maken. Dat noemen we ook wel bottle-to-bottle recycling en op die manier wordt de meeste milieuwinst geboekt.
Plastic flessen die via de blauwe zak worden ingezameld kunnen overigens ook worden toegepast in de productie van nieuwe flessen, maar enkel wanneer ze worden bijgemengd met flessen uit een statiegeldsysteem. Dat is om te voldoen aan een eis van EFSA over voedselveiligheid waarbij wordt gesteld dat gerecycled PET enkel weer in contact mag komen met voedsel als gegarandeerd kan worden dat minimaal 95% van het afvalplastic afkomstig is van voedseltoepassingen. Omdat de blauwe zak verschillende stromen met elkaar vermengt, is dat niet te garanderen.
Statiegeld is een effectief systeem voor het inzamelen van verpakkingen voor out-of-home consumptie, een afvalstroom die niet binnen de range van de blauwe zak, die binnenshuis staat, valt. Het is deze consumptie buitenshuis die tot zwerfvuil leidt en waar dus veel verbetering nodig is. Het is bovendien het zwerfvuil dat de burgers stoort. Wanneer een flesje nu wel ‘correct’ wordt weggegooid buitenshuis, in een publieke vuilbak, gaat het trouwens naar de verbrandingsoven samen met het andere afval. Terwijl het met statiegeld hoogwaardig gerecycleerd kan worden.
Kortom, de blauwe zak doet helemaal niets in de strijd tegen zwerfvuil, statiegeld wel. De cijfers over zwerfvuil in het OVAM-rapport van eind 2020 zijn dramatisch. 22.641 ton zwerfvuil in 2019. De Vlaamse regering had beloofd om het zwerfvuil tegen 2022 met 20% te verminderen ten opzichte van 2013.
Plastic fles strand Photo Credits : Sinan-Altinova – Unsplash
“Geen blauwe zak meer (…) Een statiegeldsysteem zou die blauwe zak letterlijk en figuurlijk uithollen. Het haalt heel wat verpakkingen uit de blauwe zak, die nu via die weg efficiënt ingezameld en gerecycleerd worden. Blijft de zak dan nog bestaan of verdwijnt die met de invoering van het statiegeld?”, schrijven Fevia, Comeos en Fost Plus in een gezamenlijk opiniestuk.
1) Daarmee suggereren ze dat de blauwe zak zou verdwijnen bij de invoering van statiegeld. Fost Plus beheert het blauwe-zaksysteem. Om er mee te stoppen zou Fost Plus dat eigenhandig moeten beslissen. Maar dan zouden de verpakkende bedrijven niet meer beantwoorden aan hun producentenverantwoordelijkheid.
De overheid heeft de bedrijven immers zelf verantwoordelijk gemaakt voor de inzameling, recycling en verduurzaming van de verpakkingen. De bedrijven hebben dit gedelegeerd naar Fost Plus, dat wettelijk verantwoordelijk is om recyclagedoelstellingen te realiseren. De industrie en Fost Plus kozen er eind vorige eeuw voor om die doelstellingen te realiseren via het financieren en opzetten van het blauwe-zaksysteem.
Als Fost Plus ooit zou stoppen met de blauwe zak, komt de gescheiden inzameling in het gedrang en voldoen de bedrijven niet langer aan hun producentenverantwoordelijkheid. Het is dus weinig waarschijnlijk dat de blauwe zak zal ‘verdwijnen’. Die uitspraak lijkt dus vooral bedoeld om politici angst in te boezemen over de toekomst van de blauwe zak.
2) Verschillende landen, zoals Nederland, Estland en Duitsland, bewijzen dat statiegeld en PMD inzameling vergelijkbaar met de Blauwe Zak complementair zijn en goed en langdurig naast elkaar kunnen bestaan.
3) “De blauwe zak uithollen heeft een prijskaartje”, schrijven Fevia, Comeos en Fost Plus ook. Leidt de invoering van statiegeld op flesjes en blikjes tot hogere kosten voor de blauwe zak? De OVAM heeft dat bestudeerd. In de statiegeldstudie uit 2016 (pagina 31) becijferde de OVAM dat de inkomsten van de recyclage via de blauwe zak dalen, maar daar tegenover staat dat er ook lagere kosten zijn voor de inzameling en verwerking van die verpakkingen.
Wanneer de blikjes en flessen uit de blauwe zak verdwijnen, zit deze minder snel vol, hoeft er minder vaak opgehaald te worden, is er minder transport en dalen ook de verwerkingskosten van de blauwe zak omdat er minder inhoud in zit. Het kan zijn dat de totale kosten iets toenemen of afnemen, maar onderaan de streep maakt het vrij weinig uit.
Daarbij: hoewel de recyclage-inkomsten via de blauwe zak dalen, zullen die inkomsten via het statiegeldsysteem juist stijgen omdat met statiegeld méér flesjes en blikjes gescheiden worden ingezameld en hoogwaardig kunnen worden gerecycled. Per saldo zijn er voor het verpakkende bedrijfsleven dus méér inkomsten door meer en betere recyclage. Er zijn ook meer uitgaven omdat naast de blauwe zak, er ook betaald moet worden voor de logistiek van het statiegeldsysteem. Daar tegenover staat dan weer dat de kosten voor de inzameling van het zwerfafval sterk afnemen. Het ‘prijskaartje’ waar de belangenorganisaties naar wijzen, is dus relatief.
4) De vraag is ook of het überhaupt erg is wanneer de kosten van de blauwe zak toenemen als flesjes en blikjes via een statiegeldsysteem worden ingezameld. Als er überhaupt al sprake is van een kostentoename, dan betekent dit vooral dat producenten van moeilijker te recyclen verpakkingen meer moeten betalen en minder kunnen leunen op goed te recyclen verpakkingen zoals plastic flessen en blikjes. Dat is helemaal geen slechte zaak en kan een sturend effect hebben richting meer duurzame verpakkingen.
5) Tot slot: de blauwe zak wordt momenteel uitgebreid naar andere verpakkingen. Flesjes en blikjes maken daarmee een steeds kleiner aandeel uit en zijn daardoor ook steeds minder belangrijk.
“De helft van onze bevolking [woont] op minder dan 50 kilometer van een grens […] De grensaankopen zitten bovendien duidelijk in de lift: sinds 2008 kochten Belgen 40% meer over de grens. Naar Frankrijk verdubbelde dat zelfs sinds 2010. Hoeven we er een tekening bij te maken wat een statiegeldsysteem dat de prijs van blikjes duurder maakt tot gevolg zal hebben?”, schrijven Fevia, Comeos en Fost Plus.
Dit gaat over de vrees dat klanten uit België in het buitenland hun inkopen gaan doen omdat de drankverpakkingen hier visueel duurder zouden worden met de invoering van statiegeld.
Allereerst hebben de buurlanden Duitsland en Nederland al statiegeld. Dus daar kan de Belgische consument sowieso niet terecht voor statiegeldvrije flessen en blikjes. De regering van Luxemburg heeft een wetsontwerp klaarliggen voor de invoering van statiegeld op alle drankverpakkingen. Nederland en Duitsland breiden hun statiegeldsysteem bovendien nog uit. In Nederland startte op 1 juli 2021 statiegeld op plastic flesjes. Voor blikjes heeft de regering de startdatum op 31 december 2022 vastgelegd. Dat er in buurland België geen statiegeld is, is nooit een argument geweest in de Nederlandse debatten. De Duitse regering van Angela Merkel besliste dit jaar om het bestaande statiegeldsysteem uit te breiden tot alle drankverpakkingen, dus ook die van sappen, melkproducten en wijn.
Daarbij: veel Belgen doen nu al inkopen over de grens. Het is begrijpelijk dat het Belgische bedrijfsleven vreest voor aankopen voor de grens, maar of statiegeld hier een belangrijkste factor in gaat zijn, valt te betwijfelen. Fevia, Fost Plus en Comeos geven zelf aan dat de grensankopen naar Frankrijk “verdubbelden sinds 2010”. Dat is dus gebeurd zonder dat er statiegeld werd ingevoerd in België. Grensaankopen stijgen door andere oorzaken, bijvoorbeeld door bestaande prijsverschillen voor producten.
Statiegeld leidt ook niet tot duurdere producten voor de consument: het statiegeldbedrag wordt integraal teruggegeven aan de consument bij terugbrenging. Bovendien, de hypothese van toenemende grensaankopen omwille van statiegeld is nog nooit bewezen met data uit een van de landen waar statiegeld al bestaat .
‘Statiegeldtoerisme’ is de term voor wanneer consumenten een verpakking kopen zonder statiegeld in eigen land en deze inleveren voor de het statiegeld in een plaats met een statiegeldsysteem. Omdat de bedrijven eerder op deze verpakking geen statiegeld van de consument hebben ontvangen, maar dit wel uitbetalen zou er op deze manier verlies worden geleden.
Lang geleden was dit inderdaad een reëel probleem, maar wordt dit wordt inmiddels al 12 jaar voorkomen met technologie die de barcode op de verpakking leest. Dit verklaart waarom dit geen probleem meer is voor statiegeldgebieden die grenzen aan niet-statiegeldgebieden, zoals bijvoorbeeld Nederland en Duitsland die grenzen aan België. Het wordt opgelost met de barcode op het etiket. Als je een drankverpakking zonder statiegeld koopt in België en die aanbiedt in Duitsland zal je er geen statiegeld voor krijgen, omdat de statiegeldmachine de drankverpakking zonder statiegeld-barcode zal weigeren. Ook bij handmatige inname kunnen niet-statiegeldverpakkingen gemakkelijk worden geweerd, omdat er voor de consument en dus ook de kassamedewerker duidelijk “statiegeld” en het statiegeldbedrag op de drankverpakking zelf komt te staan.
De supermarkten en drankenproducenten zouden dit ook zo regelen als er in één regio van België wel, en in een andere regio geen statiegeld zou zijn. Het concept van “statiegeldtoerisme” is dus gemakkelijk tegen te gaan en daarmee verleden tijd.
Fost Plus beweert dat statiegeld een “duur” systeem is. “Als het statiegeldsysteem er komt, zullen de winkelpunten heel wat moeten investeren om die terugname te organiseren”, beweert Danny Van Assche van UNIZO. “Het terugnemen van blikjes en PET-flessen kost de winkelier tot 40.000 euro per jaar. Denk daarbij aan de aankoop van een terugnametoestel aan gemiddeld zo’n 23.000 euro. Winkeliers kunnen dit bedrag weliswaar afschrijven waardoor de kost per jaar op 3.826 euro komt”.
De Impactanalyse invoering statiegeld op eenmalige drankverpakkingen in Vlaanderen (2015), van OVAM, en het addendum wat later aan de studie werd toegevoegd en waar nog extra kritisch naar het kostenplaatje is gekeken naar aanleiding van extra argumenten en eigen berekeningen van het bedrijfsleven, zijn uitvoerig ingegaan op de kostprijs van het systeem. Het addendum schat, wanneer er statiegeld op alle blikjes en flessen komt, de totale kosten voor het bedrijfsleven op 77 miljoen euro tegenover een inkomstenstroom van 82 miljoen euro. Het blijven schattingen, maar een OVAM-rapport dat raamt dat statiegeld de betrokken bedrijven meer inkomsten dan uitgaven oplevert, maakt dat de bewering “statiegeld is duur systeem” moeilijk vol te houden wordt.
Alle innamepunten (winkeliers, supermarkten, vrijwillige innamepunten krijgen in statiegeldsystemen een vergoeding (handling fee) van de centrale beheersorganisatie, à rato van de flesjes en blikjes die ze innemen.
Als case study kijken we naar Noorwegen. Vlaams milieuminister Joke Schauvliege (CD&V) nam in de vorige legislatuur dit Noorse statiegeldsysteem als model voor haar Afvalplan. Dat voorziet in een financiële compensatie voor het aantal ingenomen lege drankverpakkingen in vorm van een ‘handling fee’. Hoe werkt het Noorse systeem? De Noorse producenten betalen 0,3 cent per blikje en 2,1 cent per flesje dat ze op de markt brengen aan een centrale systeembeheerder, Infinitum (waar producenten en supermarkten overigens in de raad van bestuur zit). Daarnaast is er de opbrengst van de verkoop van PET en blik van hoogwaardige kwaliteit. Tenslotte zijn er inkomsten van de plastic flesjes en blikjes die niet worden ingeleverd en waarvan het statiegeld meehelpt het systeem te financieren.
Vanuit de drie genoemde inkomstenstromen worden de supermarkten en de winkeliers vergoed met een zogenaamde ‘handling fee’. Omdat het gaat over honderdduizenden flesjes en blikjes per machine, lopen de inkomsten jaarlijks in de duizenden euro’s.
Ook in veel andere statiegeld landen, waaronder Nederland, wordt gewerkt met een handling fee. Voor kleine verkooppunten is het overigens niet nodig om te investeren in een statiegeldmachines. Die kunnen flesjes en blikjes handmatig innemen en op die manier ook een handling fee krijgen, wanneer het systeem goed wordt opgezet.
De Belgische sector is trouwens al bekend met een statiegeldsysteem voor glazen flessen. Dit is een goed geïntegreerd en functionerend systeem.
Om rekening te houden met de beperkte oppervlakte van kleine winkels kan de overheid bovendien een ondergrens invoeren, waarbij winkels onder een bepaalde oppervlakte niet verplicht zijn om mee te doen aan de inname van statiegeldverpakkingen. Maar ze mogen het wel vrijwillig doen. Die mogelijkheid van vrijwilligheid is belangrijk omdat sommige kleine handelaars net willen vermijden dat hun klanten met hun lege verpakkingen naar een grotere supermarkt een beetje verderop trekken.
Statiegeld is ook een manier voor kleine handelaren om traffic naar hun winkel te genereren en aan klantenbinding te doen. Zeker in tijd van opkomende concurrentie van online bezorgdiensten is dit interessant.
Naast de kosten en baten voor het bedrijfsleven, dient er ook gekeken te worden naar de maatschappelijke kosten. Het opruimen van zwerfvuil wordt grotendeels betaald door steden en gemeenten – en dus de belastingbetalers. In de OVAM studie Zwerfvuil en Sluikstort (2019) worden de jaarlijkse beleidskosten voor Vlaanderen geschat op 161,4 miljoen euro, waarvan 151,8 miljoen wordt betaald door de gemeenten, Intercommunales, Provincies en Agentschappen. Op deze maatschappelijke kosten kan enorm bespaard worden wanneer 40% van het zwerfvuil, de blikjes en plastic flesjes, met 70 tot 90% wordt teruggedrongen door de invoering van statiegeld.
Het addendum bij de Impactanalyse van de OVAM schat de besparingen die gemaakt kunnen worden op het opruimen van het zwerfvuil en het legen van afvalbakken in Vlaanderen tussen de 9,4 en 18,8 miljoen euro. Deze besparing werd berekend op basis van de zwerfvuilstudie uit 2013 waar een totale kost van 61,5 miljoen euro werd geschat, waarvan 59,2 miljoen euro voor lokale overheden. In de meest recente zwerfvuilstudie over 2019 worden de kosten voor lokale overheden geschat op 151,8 miljoen euro. Dit betekent dat momenteel de potentiële besparing voor Vlaamse overheden veel hoger ligt en naar schatting tussen de 24 en 48 miljoen euro bedraagt (geëxtrapoleerd op basis van de schattingen uit het Addendum).
Er zijn enkele misvattingen over statiegeld die leiden tot het idee dat de invoering van statiegeld zal leiden tot hogere prijzen voor de consument. Het wordt soms verward met een belasting of met een directe prijsverhoging. In beide gevallen zou de consument het extra bedrag betalen en niet terugkrijgen. Echter, statiegeld is een borg die de consument betaald welke hij/zij weer terugkrijgt bij het inleveren van de drankverpakking. In België kennen we dit systeem al op de glazen bierflesjes.
Omdat er voor de consument geen directe kosten zijn, zou dit alleen kunnen ontstaan wanneer het bedrijfsleven hun eigen extra kosten direct doorberekend naar de consument via de prijs. In Nederland is echter geen stijging bekend van de kostprijs van kleine plastic flesjes na de invoering van statiegeld op deze drankverpakkingen op 1 juli 2021.
Peiling statiegeld Belang van Limburg 30 april 2021
Comeos zegt dat “consumenten aan comfort zullen inboeten”, en maakte daar zelfs een filmpje voor met een bekende Vlaamse acteur, waarmee ze suggereerden dat het consumenten teveel moeite zou kosten om mee te doen aan het statiegeldsysteem.
Maar in peilingen waarin de consumenten gevraagd worden wat ze van statiegeld op flessen en blikjes denken, is telkens een hele grote meerderheid voorstander. De percentages voorstanders liggen steeds boven de 70 procent met uitschieters tot 88%.
Meer dan 300 Belgische steden en gemeenten traden toe tot de Statiegeldalliantie. Dat is meer dan de helft van alle Belgische gemeenten. De belangenbehartiger van de consumenten, Test Aankoop / Test Achats, is pro statiegeld. Uit hun enquêtes blijkt een toename van draagvlak voor statiegeld onder consumenten.
De consument zelf geeft dus een ander signaal af dan de tegenstanders van statiegeld. Ook in landen waar statiegeld al is ingevoerd, bewijzen de hoge terugnamecijfers dat de consumenten meedoen met het statiegeldsysteem.
In 24 Waalse gemeenten liep een pilot voor het retourpremiesysteem, georganiseerd door Be WaPP, een vzw opgericht door Fost Plus, Fevia Wallonie en Comeos. Mensen kunnen blikjes inleveren die zij hebben opgeraapt uit de natuur. Voor iedere 100 blikjes die worden ingeleverd, wordt een voucher van 5 euro uitgekeerd.
Om voor de voucher in aanmerking te komen, moet iemand eerst naar een website gaan en zichzelf legitimeren en registreren. Wanneer mensen hun blikje op een inzamellocatie inleveren, ontvangen zij een ontvangstbewijs met een versleutelde code. Na 24 uur van uitgifte en binnen 30 dagen, moet deze code worden ingevoerd op het persoonlijke account op de website waarna het aantal blikjes op de persoonlijke teller komen te staan.
Op de website staat dat iemand 5 eurocent krijgt voor een ingeleverd blikje, maar er worden slechts waardebonnen uitgereikt. Om voor een waardebon in aanmerking te komen, moet iemand eerst 100 blikjes hebben ingeleverd. Omdat de waardebonnen van 5 euro per stuk per post worden verstuurd, en er hiervoor een minimum aantal van 2 waardebonnen wordt opgelegd vanuit Be WaPP, ontvangen mensen feitelijk hun beloning pas na het inleveren van ten minste 200 blikjes. Enkel aan het einde van het project kregen ook mensen die recht hadden op 1 voucher deze per post toegestuurd. Naast dit minimum aantal is er ook een maximum aantal vastgesteld: wanneer iemand meer dan 200 blikjes inlevert per maand, moet hij zich verantwoorden, en Be WaPP beoordeelt vervolgens of zij de voucher wel of niet uitkeren. De vouchers worden één keer per week verzonden.
De beloning in de vorm van een waardebon is niet eerder door de consument betaald (hierin verschilt het van statiegeld), daarom spreekt men van een beloningssysteem.
De waardebonnen van 5 euro kunnen vervolgens bij een select aantal winkels in dezelfde gemeente worden ingeleverd. De ‘beloning’ is dus in werkelijkheid een korting die mensen ontvangen op een andere aankoop.
Per gemeente is er één innamelocatie, bijvoorbeeld in het containerpark of bij een kantoor van de gemeente. Alleen inwoners van de desbetreffende gemeente mochten blikjes inleveren voor een voucher. Zelfgekochte blikjes mochten niet ingeleverd worden in dit retourpremiesysteem. Het is niet bekendgemaakt of, en zo ja hoe, er gecontroleerd werd of de blikjes daadwerkelijk uit de leefomgeving zijn opgeraapt.
Bij een statiegeldsysteem koopt de consument een drankverpakking bij een verkooppunt en betaalt bovenop de aankoopprijs een statiegeldbedrag, vaak tussen de 10 en 25 eurocent. Bij het inleveren van de aangekochte of een in het zwerfvuil gevonden drankverpakking, krijgt de consument het statiegeldbedrag terug. Dit kan bij een statiegeldmachine of manueel bij een kassamedewerker.
Elk bedrag wordt uitgekeerd, ongeacht het aantal drankverpakkingen dat wordt ingeleverd.
Het inleveren van de drankverpakking en het ontvangen van het statiegeld gebeurt op dezelfde plek en op hetzelfde tijdstip.
Bij een statiegeldmachine krijgt men een bonnetje waarmee men bij de kassa dit bedrag kan laten aftrekken op nieuwe aankopen of cash kan laten uitkeren. In veel gevallen is er bij statiegeldmachines ook een mogelijkheid om het statiegeldbedrag te doneren aan een goed doel of lokale organisatie. Bij handmatige inname krijgt men direct het statiegeldbedrag in cash terug.
Er zijn veel innamepunten, meestal alle grote verkooppunten waar men de dranken koopt, zoals supermarkten, kiosken, tankstations. Dit zijn locaties waar de consument regelmatig komt. De plek waar de drankverpakking is gekocht of gevonden of de woonplaats van de burger heeft geen invloed op waar de drankverpakking weer ingeleverd kan worden. Registratie, identificatie of aanmelden via een website is niet nodig.
In de tabel hieronder vergelijken we het statiegeldsysteem met het retourpremiesysteem van Be WaPP. Hieruit blijkt dat het retourpremiesysteem van Be Wapp op alle fronten inferieur is ten opzichte van een statiegeldsysteem en nooit een volwaardig alternatief zal zijn.
Je kan deze afbeelding ook download in PDF-formaat
Dat blijkt uit het Be Wapp eindrapport waarover de Belgische krant Le Soir vandaag bericht. Toen de Waalse regering in 2016 begon te denken over statiegeld, richten Fost Plus, handelsfederatie Comeos en voedingsfederatie Fevia de vzw Be WaPP op. Die vzw organiseert onder meer opruimacties. Be WaPP zette ook een pilootproject op rond “retourpremies” voor blikjes: in 18 Waalse gemeenten kregen inwoners een waardebon van 5 euro per 100 blikjes die ze inleverden in een machine of bij het gemeenteloket.
Uit het eindrapport over het experiment blijkt dat niet kan geconcludeerd worden dat het pilootproject enig effect heeft gehad op het aantal blikjes in het zwerfvuil. Sterker nog: de data suggereert dat de daling die later in het project optrad vermoedelijk het gevolg is van maatregelen rond Covid-19. Meer info in onze evaluatie onderaan deze tekst.
De kosten van het retourpremiesysteem zijn wel hoog. Het project had een kost van €791.072,40, equivalent aan 28 eurocent per ingeleverd blikje (pagina 64) en dekte slechts het territorium van 18 Waalse gemeenten. Hoewel enkel blikjes uit het zwerfafval ingeleverd mochten worden, ontbreekt bewijs dat dit ook gebeurde. De controle erop was nihil. Ter vergelijking: bij het Noorse statiegeldsysteem Infinitum betalen producenten 0,3 eurocent per blikje om ze gescheiden in te zamelen en dat leidt tot 70-90% minder blikjes in het zwerfafval in heel Noorwegen. Het Be WaPP retourpremiesysteem is dus allesbehalve kosteneffectief.
De Waalse regering schreef in haar regeerakkoord van 2019 dat ze ofwel een retourpremiesysteem, ofwel een statiegeldsysteem zal invoeren: “Na evaluatie van de huidige pilootprojecten, zal de Regering de progressieve uitvoering, op het niveau van België, van een statiegeldsysteem of een retourpremiesysteem voor de blikjes en PET-flessen, dat economisch leefbaar en doeltreffend is en toestaat om milieuwinst en openbare netheidswinst te halen, verdedigen”, schreef de regeringscoalitie van PS, MR en Ecolo op pagina 29 van het regeerakkoord.
Morgen start in de commissie leefmilieu in het Waals parlement het debat over de invoering van statiegeld. De Waalse parlementsleden van het CDH Matagne, Desquesnes, Goffinet, Antoine, Bastin en Dispa (CDH) dienden een voorstel van decreet in om statiegeld in te voeren. In de commissie stelt ook Be Wapp stelt zijn eindrapport over het experiment met retourpremies voor.
Fost Plus, een organisatie die tegen statiegeld is en dat publiekelijk verklaart, financierde het Be WaPP experiment en zat in de stuurcommissie. Het experiment kostte €791.072,40.
Sterker nog, in Le Soir van 23 september 2021 lekte een geheime overeenkomst uit die in 2016 werd afgesloten tussen de toenmalige Waalse milieuminister en de bedrijven verenigd in Comeos, Fevia Wallonie en Fost Plus. Artikel 13 van die overeenkomst bepaalt dat de financiering van de Be Wapp-actie zou ontbonden worden als de Waalse regering het zou aandurven om statiegeld in te voeren.
Gelukkig heeft de huidige Waalse milieuminister Céline Tellier al gereageerd dat de huidige Waalse regering niet meer gebonden is door die overeenkomst.
Er zijn dus wel meerdere elementen die er op wijzen dat het “pilootproject” met retourpremies van Fevia, Comeos en Fost Plus vooral als bedoeling had om het debat over de invoering van statiegeld met enkele jaren te vertragen.
Lees hier onze Analyse van het Be Wapp rapport over retourpremie
74% van de bevraagde consumenten is voorstander van statiegeld op blik en plastic flesjes. Dat is een flinke stijging ten opzichte van de twee-derde van de consumenten in de enquête van Test-Aankoop vier jaar geleden. Het draagvlak blijft dus groeien. 89% van de Belgische consumenten zal zijn lege drankverpakkingen terugbrengen naar de supermarkt wanneer statiegeld wordt ingevoerd. 82% vindt het zwerfvuil in zijn leefomgeving een (groot) probleem.
De enquête van Test-Aankoop toont dat de Belgen deze maatregel massaal steunen. Statiegeld bestaat al lang in 8 Europese landen. Nog eens 10 landen werken aan wetteksten voor de invoering of uitbreiding van statiegeld in hun land. Deze week was in het nieuws dat de Spaanse en Oostenrijkse regeringen flinke stappen zetten. En de Europese federaties van drankenproducenten (UNESDA en NMWE) vroegen woensdag samen met milieubeweging Zero Waste Europe aan de Europese Commissie om minimumcriteria op te stellen voor nationale statiegeldsystemen.
Milieuorganisatie Recycling Netwerk Benelux reageert op de enquête van Test-Aankoop: “De Belgen steunen het statiegeld op plastic blikjes en flesjes massaal. Zelden zijn milieumaatregelen zo populair. De Europese federaties van Coca-Cola, Pepsico, Unilever en Danone hebben duidelijk gemaakt dat zij willen meewerken aan de invoering van statiegeld, mede omdat verschillende Europese doelstellingen alleen kunnen worden bereikt met statiegeld”.
“Daarnaast zijn 307 Vlaamse, Brusselse en Waalse steden en gemeenten, meer dan de helft van alle Belgische gemeenten, al lid van de Statiegeldalliantie. 3 op de 4 Belgen zijn voor de maatregel. Wanneer zullen de gewestregeringen van Vlaanderen, Brussel en Wallonië de decreten voor de invoering van het statiegeld op plastic blikjes en flesjes indienen?”
Een enquête van GfK toonde in 2018 dat binnen de kiezers van elke politieke partij een grote meerderheid voorstander is van statiegeld. Ook de enquête van het Belang van Limburg in april dit jaar toonde massale steun voor de invoering van statiegeld. “Wat houdt de politiek nu nog tegen?”, besluit Recycling Netwerk Benelux.
In veel landen waar over statiegeld gediscussieerd wordt, worden de drankenproducenten vaak publiek vertegenwoordigd door tegenstanders van statiegeld, zoals het Afvalfonds in Nederland en Fevia en Fost Plus in België.
Dit staat in schril contrast met de eensgezindheid die vandaag op Europees niveau getoond wordt. De twee grote Europese drankenproducenten federaties, UNESDA Soft Drinks Europe en Natural Mineral Waters Europe (NMWE), met bekende namen zoals Coca-Cola, Pepsico, Danone, Nestlé Waters en Red Bull als lid, publiceren vandaag een gezamenlijk persbericht met milieubeweging Zero Waste Europe (ZWE). Hierin onderstrepen zij het belang van statiegeldsystemen in de transitie naar een circulaire economie. Ze presenteren bovendien verregaande gezamenlijke ideeën over de inrichting van statiegeldsystemen aan de Europese Commissie.
Deze Europese eensgezindheid tussen industrie en milieubeweging zet de nationale standpunten van Afvalfonds in Nederland, en Fevia en Fost Plus in België onder druk.
NMWE, UNESDA en ZWE presenteren samen een lijst van minimumvereisten voor efficiënte statiegeldsystemen aan de Europese Commissie. Een statiegeldsysteem moet volgens hen onder andere:
In Nederland zit er sinds 1 juli 2021 statiegeld op kleine plastic flesjes. De blikjes volgen per 31 december 2022. Het ontbreken van een terugnameplicht voor verkooppunten zorgt voor beide verpakkingen voor problemen.
Er zijn enkele grote verkooppunten, zoals pretparken of bioscoopketen Pathé, die momenteel wel miljoenen statiegeldflesjes verkopen, maar hun klanten geen statiegeld teruggeven.
Wat betreft de blikjes weigeren de supermarkten tot op heden om straks als terugnamepunt te fungeren: ze willen blikjes buiten de supermarkten om inzamelen in de publieke ruimte. Dit ondermijnt de goede werking van het statiegeldsysteem. Recycling Netwerk en ook andere milieuorganisaties pleiten al vanaf het begin voor een wettelijke terugnameplicht voor verkooppunten.
Met het persbericht vandaag pleiten nu ook de Europese federaties van drankenproducenten voor die wettelijke terugnameplicht voor retail. Het draagvlak voor de wettelijke innameplicht wordt hierdoor nog groter. Daarom roept Recycling Netwerk de Nederlandse regering wederom op om alsnog een terugnameplicht op te nemen in de statiegeldwetgeving.
In België laten de bedrijven die verpakkingen op de markt brengen, via Fost Plus, Comeos en Fevia verzet horen tegen statiegeld.
Nochtans zijn Coca-Cola, Pepsico, Nestlé, Danone en Unilever zowel lid van Fost Plus en Fevia, die tegen statiegeld lobbyt, als van de Europese drankenproducentenfederaties UNESDA en NMWE, die met het persbericht vandaag hun steun uitspreken voor “statiegeldsystemen als één van de meest efficiënte opties om de inzamelings-en recyclingsdoelstellingen van de EU (…) te halen.”
De contrasten in de boodschappen en standpunten van de Europese federatie en de Belgische federaties zijn een probleem aan het worden. Recycling Netwerk Benelux roept de Belgische afdelingen van de drankenmultinationals die lid zijn van UNESDA en NMWE dan ook op om zich in België uit te spreken voor de invoering van statiegeld.
Gezamenlijk persbericht van Recycling Netwerk Benelux, Plastic Soup Surfer, Plastic Soup Foundation, Greenpeace Nederland, Natuur & Milieu en Stichting De Noordzee
Staatssecretaris Stientje van Veldhoven heeft op 3 februari 2021 beslist dat er met ingang van 31 december 2022 ook op blikjes statiegeld zit. Gisteren kwam het bedrijfsleven met een plan om die blikjes niét via de supermarkten in te gaan zamelen. Een heel slecht plan volgens diverse milieuorganisaties. “Alle drankverpakkingen met statiegeld worden via de supermarkt ingezameld, behalve blikjes? Dit is geen serieus voorstel”, reageert Rob Buurman, directeur van Recycling Netwerk Benelux.
Dinsdag 6 juli 2021 kondigden brancheorganisatie van de supermarkten CBL en koepel van de levensmiddelenindustrie FNLI gezamenlijk aan dat zij een uitvraag gaan doen naar een landelijk dekkend “innamesysteem voor blikjes buiten de supermarkt”. Buurman: “Het uitdenken en opzetten van zo’n heel nieuw systeem, bovenop het huidige statiegeldsysteem, is onnodig ingewikkeld, omslachtig en veel duurder dan de blikjes toevoegen aan het bestaande systeem in de supermarkt. Het valt onmogelijk te realiseren binnen de wettelijke deadline. En de consument begrijpt er niks meer van.”
Daarom vraagt Recycling Netwerk Benelux samen met Plastic Soup Surfer, Plastic Soup Foundation, Greenpeace Nederland, Natuur & Milieu en Stichting De Noordzee een krachtige reactie van staatssecretaris en Tweede Kamer zodat supermarkten hun verantwoordelijkheid niet ontlopen.
Met dit geheel nieuwe systeem zullen de betrokken bedrijven de wettelijke verplichting in de statiegeldwetgeving niet op tijd nakomen. Zo zijn er voor het landelijk inzamelen van blikjes via automaten op openbaar terrein vergunningen nodig in alle Nederlandse gemeenten. Het is onrealistisch om te denken dat die vergunningen op tijd verleend worden.
“Wanneer de supermarkten door hun eigen ingewikkelde procedure in tijdnood komen, gaan ze dit als drogreden gebruiken om opnieuw uitstel van statiegeld op blikjes te vragen. Het gaat hier dan ook om de zoveelste vertragingsmanoeuvre zoals we al zo vaak hebben gezien in het statiegelddossier”, voorspelt Rob Buurman.
De eerste fase van de statiegelduitbreiding, de kleine flesjes, startte vorige week 1 juli. Het enthousiasme in de maatschappij voor deze populaire, effectieve en broodnodige milieumaatregel is overal zichtbaar. Het is duidelijk dat men uitkijkt naar de blikjes, waar per 31 december 2022 statiegeld op zit.
Veruit de meeste plastic flesjes en blikjes, zo’n 80 procent, worden verkocht in supermarkten. Het is dan ook logisch dat supermarkten een verantwoordelijkheid hebben voor de inname daarvan. In het buitenland zamelen de supermarkten ongeveer 90 procent van de statiegeldverpakkingen in. In bijna alle andere landen met statiegeldsystemen zoals bijvoorbeeld Duitsland, Noorwegen of Litouwen staat er daarom een innameplicht in de wet. Ook in Schotland, waar vanaf 1 juli 2022 statiegeld wordt ingevoerd, is een innameplicht verankerd in wetgeving.
In Nederland was in de oude wetgeving, het Besluit Beheer Verpakkingen, via artikel 12 een innameplicht voor supermarkten voorzien. Recycling Netwerk Benelux, Natuur & Milieu, Plastic Soup Foundation, de Plastic Soup Surfer, Greenpeace en Stichting De Noordzee, hebben meermaals benadrukt dat een innameplicht voor supermarkten een cruciaal onderdeel is van een goedwerkend statiegeldsysteem, en werden hierin bijgestaan door verschillende gemeenten, de Consumentenbond en Metalen Verpakkingen Nederland (MVN).
In de onderhandelingen met het bedrijfsleven heeft de regering echter besloten om deze innameplicht voor verkooppunten te schrappen, waardoor supermarkten nu kunnen weigeren om als innamepunt te fungeren.
“Decennialang heeft het bedrijfsleven onterecht beweerd dat statiegeldsystemen “zeer duur” zijn. Maar nu komen de supermarkten zelf aanzetten met plannen voor een omslachtig en duur systeem, met de bedoeling de invoering van statiegeld op blikjes te frustreren. Het is een cynische sabotagepoging”, zegt directeur Rob Buurman van Recycling Netwerk Benelux.
Grote drankproducenten zoals Heineken en Coca-Cola zouden zich expliciet moeten uitspreken tegen het plan van inzameling buiten de supermarkten. Naast de consument hebben zij hier het meeste bij te verliezen: zij moeten het inzamelsysteem immers financieren en zij zijn verplicht een doelstelling van 90% gescheiden inzameling te halen.
“We roepen ook de supermarkten zelf op: maak het niet moeilijker dan het is, en zamel gewoon de blikjes eind volgend jaar in, op dezelfde plek waar jullie de plastic flessen nu al inzamelen: in de supermarkt”, zeggen milieuorganisaties Recycling Netwerk Benelux, Plastic Soup Surfer, Plastic Soup Foundation, Greenpeace Nederland, Natuur & Milieu en Stichting De Noordzee in een gezamenlijk persbericht.
Ook de overheid is aan zet. Staatssecretaris Van Veldhoven heeft een besluit genomen dat statiegeld invoert, in eerste fase plastic flessen en in tweede fase voor blikjes. Het zou een smet zijn op dat resultaat als blijkt dat de wetgeving niet solide genoeg is om nieuwe vertragingstactieken te voorkomen “We roepen de staatssecretaris op om zo snel mogelijk maatregelen te treffen om vertraging van de invoering van statiegeld op blik te voorkomen”, besluiten de milieuorganisaties in een gezamenlijk persbericht.
| Rob Buurman, directeur Recycling Netwerk Benelux rob.buurman@recyclingnetwerk.org | |
| Merijn Tinga, Plastic Soup Surfer | |
| Maria Westerbos, directeur Plastic Soup Foundation | |
| Diederick van den Ende, plastic campaigner Greenpeace NL | |
| Jelmer Vierstra, programmaleider circulaire economie Natuur & Milieu | |
| Ewout van Galen, programmaleider Schone Zee Stichting De Noordzee |
Distrifood: Nieuws ‘Weer vertragingsmanoeuvre van supers in statiegeld’, 7 juli 2021
AfvalOnline, ‘Zoveelste vertragingsmanoeuvre in statiegelddossier’, 7 juli 2021
Plastic Soup Foundation, Milieuorganisaties: blikjes met statiegeld niet via de supermarkten inzamelen is een slecht idee, 7 juli 2021
FoodBusiness.nl, Blikjes straks inzamelen buiten supermarkt, 1 september 2021
Foodlog, Milieuorganisaties boos op supers en fabrikanten – Statiegeldinzameling blik buiten supers om is ‘poging tot sabotage’, 7 juli 2021
AfvalOnline, Zoveelste vertragingsmanoeuvre in statiegelddossier?, 14 september 2021
EenVandaag, Statiegeld op kleine plastic flesjes: een goede zaak volgens supermarkten, maar het levert wel enorm veel werk op, 8 september 2021
Distrifood, Statiegeld: Kabinet stelt CBL deadline voor alternatief plan , 18 november 2021
1 juli 
start in Nederland het statiegeld op kleine plastic flesjes. Gisteren gaf een vrolijke Nederlandse staatssecretaris Stientje van Veldhoven (D66) samen met de Statiegeldalliantie het startschot op het strand van Scheveningen.
In Antwerpen vroegen CD&V-voorzitter Joachim Coens, het Algemeen Boerensyndicaat ABS, Groen-voorzitster Meyrem Almaci, manager Tom Domen van het bedrijf Ecover, de Brusselse kajakkers van Canal it Up, de vrouwenorganisatie Ferm, Bond Beter Leefmilieu en Régine Florent dat de Vlaamse, Brusselse en Waalse regeringen het voorbeeld van Nederland zouden volgen.
“De Nederlanders krijgen vanaf nu een mooiere en schonere leefomgeving, dankzij het statiegeld dat vandaag ingaat op plastic flesjes en volgend jaar op blikjes. De vervuiling en de kosten van de gemeenten zullen sterk dalen. De risico’s voor dieren worden kleiner. Dit is dus een grote overwinning voor iedereen die hiervoor gevochten heeft.” Recycling Netwerk Benelux nam in 2017 het initiatief om de Statiegeldalliantie op te richten. Intssen voeren al meer dan 1.100 partners campagne voor statiegeld in België én Nederland, onder de vlag “Statiegeld, Yes We Can”.
De Staatssecretaris voor Infrastructuur en Waterstaat Stientje van Veldhoven besliste voor statiegeld op flesjes in april 2020 en statiegeld op blikjes in februari 2021. Het statiegeld op blikjes gaat in op 31 december 2022.
“De positieve impact op de Nederlandse leefomgeving zal historisch zijn”, zegt directeur Rob Buurman van Recycling Netwerk Benelux: “Momenteel belanden er elk jaar circa 200 miljoen flesjes en blikjes in het milieu. Dus elke dag 4 vuilniswagens vol flesjes en 5 vuilniswagens vol blikjes in de natuur. Statiegeld reduceert het aantal flesjes en blikjes in het milieu met 70 tot 90 procent. Wanneer ook de tweede fase met blikjes start, zullen ook de Nederlandse koeien minder risico lopen op kwetsuren door stukjes van blik”. In Duitsland zijn blikjes vandaag slechts 0,03 procent van het zwerfafval. De Duitse regering besliste op 20 januari om het Duitse statiegeldsysteem uit te breiden met de drankverpakkingen van sappen, wijn en zuivel.
De Statiegeldalliantie bestaat van bij de oprichting uit Nederlandse en Belgische leden. Nu het statiegeld op flesjes en blikjes in Nederland beslist is door de politiek, en de samenleving de maatregel bovendien met enthousiasme onthaalt, wordt de druk op de Belgische ministers van milieu (in Vlaanderen Zuhal Demir (N-VA), in Brussel Alain Maron (Ecolo) en in Wallonië Céline Tellier (Ecolo) logischerwijs groter. De zwerfvuilberg groeit immers sterk de laatste jaren, bleek uit de recentste tellingen van Ovam.
Gerelateerde artikels
Het Laatste Nieuws, Statiegeldalliantie wil dat België Nederlands voorbeeld volgt, 1 juli 2021
MSN, Statiegeldalliantie viert feest vandaag, 1 juli 2021
AD, Vanaf 1 juli ook statiegeld op kleine plastic flesjes, 30 juni 2021
Test Aankoop, Test Aankoop pleit voor statiegeld op blik en petflesjes
Distrifood, Innocent wil statiegeld op eigen smoothieflessen, 1 juli 2021
Telegraaf, Pakketjes duurder, wegwerpplastic verboden en rookruimtes dicht: dit verandert er vanaf 1 juli, 1 juli 2021
RTV Drenthe, Stelling: Fijn dat er statiegeld zit op kleine flesjes
Hart van Nederland, Kleine flesjes kunnen vanaf vandaag ook ingeleverd worden, maar welke precies en waar?
NOS, Minimumloon omhoog, huur bevroren, statiegeld op flesjes: dit gaat veranderen per 1 juli, 27 juni 2021
EenVandaag, Vanaf nu ook statiegeld op kleine plastic flessen, 1 juli 2021
BN De Stem, Sportclubs profiteren van statiegeld op plastic flesjes, nieuwe manier van doneren
Noot: We hebben de rechten op alle foto’s, uw redactie mag deze vrij gebruiken.
Dat schrijven de milieuorganisaties Bond Beter Leefmilieu, Recycling Netwerk Benelux en Zero Waste Belgium in een gezamenlijke nota die ze aan de federale regering stuurden.
Op 3 juli moet de Europese richtlijn over wegwerpplastics geïmplementeerd zijn in het Belgisch recht. De federale regering buigt zich momenteel over de maatregelen die in een Koninklijk Besluit (KB) worden vastgelegd.
Ongeveer de helft van het plastic afval dat in zee belandt bestaat uit take-away verpakkingsafval. De milieuorganisaties steunen daarom voluit het voorgestelde verbod op wegwerp plastic tasjes, drinkbekers en maaltijdcontainers dat in het ontwerp-KB van minister Zakia Khattabi voorzien is. Dit is een cruciale maatregel in de strijd tegen plasticvervuiling van rivieren, zeeën en oceanen.
Om te vermijden dat het verbod op plastic drinkbekers en maaltijdcontainers leidt tot een vervanging door andere wegwerpmaterialen, zullen herbruikbare verpakkingen verplicht moeten worden aangeboden in de horeca vanaf 2023. Daarom vragen we aan de federale regering om ook scherpe doelstellingen voor het aandeel hergebruikverpakkingen te formuleren in het KB. De Belgische regering kan maatregelen overnemen van de Franse Circulaire economie-wet die in 2040 alle overbodige wegwerpplastics verbiedt. Als opmaat daarnaartoe mogen horecabedrijven in Frankrijk vanaf 2023 enkel nog herbruikbaar servies aanbieden voor in-house consumptie. Ook in Duitsland is dit jaar wetgeving aangenomen die de horeca verplicht vanaf 2023 herbruikbare verpakkingen aan te bieden voor zowel on-site als on-the-go consumptie.
Om de doelstelling van de Europese richtlijn voor gescheiden inzameling van drankflessen te bereiken, moet de federale regering een statiegeldsysteem invoeren. Het federaal regeerakkoord voorziet die mogelijkheid via de hervorming van de verpakkingsheffing.
9 op 10 Belgisch Limburgers willen snel statiegeld op blikjes en plastic flessen in België. Dat titelt Het Belang van Limburg vandaag op haar voorpagina, op basis van een grootschalig onderzoek bij meer dan 6.000 respondenten.
De Statiegeldalliantie, waar Recycling Netwerk een stichtend lid van is, reageerde deze ochtend meteen met een persbericht:
De Statiegeldalliantie schrijft: “Het grote aantal respondenten toont dat het thema sterk leeft, ook in deze coronatijden. Het aantal voorstanders van statiegeld stijgt sterk, tot 88 procent. Dat is 11 procentpunten méér dan de peiling van Het Belang van Limburg drie jaar geleden. Daarmee wordt statiegeld stilaan de populairste milieumaatregel ooit. Wij merken de steeds dringender vraag naar statiegeld ook in de sterke toename van gemeenten, organisaties en bedrijven die zich aansluiten bij ons”
Door een sneeuwbaleffect van aansluitingen telt de Statiegeldalliantie nu reeds 1.139 partners. Daarbij zwaargewichten zoals Ferm, Algemeen Boeren Syndicaat, Test Aankoop, Ecover en Limburg.net.
Meer dan 2 op 3 Vlaamse gemeenten zijn lid van de alliantie. Ook in franstalig België is er nu veel beweging. Brusselse jongeren startten een petitie die op 31 maart tot een hoorzitting in het Brussels Parlement leidde. Onder meer de Waalse steden en gemeenten Dinant, Ciney, Baelen, Olne, Thimister en Saint-Hubert sloten zich de voorbije weken aan. In Hannut, Jalhay, Dison, Ans, Roeulx buigen de gemeenteraden er zich dezer dagen over. Waalse vrijwilligers bekwamen via een petitie ook een hoorzitting over statiegeld in het Waals parlement op 11 mei. Zowel de Brusselse als de Waalse regering schreven in 2019 statiegeld in hun respectievelijke regeerakkoorden.
De recentste Vlaamse zwerfvuilcijfers zijn desastreus. Het probleem is dus groot. Het statiegeldsysteem is geen theoretisch concept, maar werkt al jaren in de dagelijkse praktijk in 40 landen – en met groot succes. Statiegeld vermindert de aanwezigheid van plastic en blik met 70 tot 90 procent, concludeert het onderzoek van CE Delft in opdracht van de Nederlandse overheid.
De Statiegeldalliantie benadrukt : “Extra Vlaamse ‘onderzoeken’ of ‘tussentijdse evaluaties’ zijn dus pure tijdsverspilling. Het kan toch niet zo zijn dat 3 belangenverenigingen Comeos (supermarkten) Fevia (voedselmultinationals) en Fost Plus (hun filiaal voor afval) deze milieumaatregel waar 9 op de 10 mensen om vraagt nog langer kunnen tegenhouden? De oplossing van statiegeld kan makkelijk gekopieerd worden uit het buitenland, zodat de regering kan ingaan op de bijna unanieme vraag van de mensen en meer dan 1.100 bedrijven, organisaties en gemeenten”.
De grote populariteit van statiegeld in deze peiling verhoogt dus de druk op milieuministers Celine Tellier (Wallonië; Ecolo), Alain Maron (Brussel; Ecolo) en Zuhal Demir (Vlaanderen; N-VA) om met concrete decreten te komen. De Statiegeldalliantie roept de drie gewestelijke milieuministers op om snel Statiegelddecreten in te dienen in hun respectievelijke parlementen. Daarnaast verwach ze van de federale regering dat ze haar regeerakkoord concreet maakt door een statiegeldregeling te incorporeren in de verpakkingsheffing.
In Nederland bracht de grote druk uit de samenleving de Nederlandse regering Rutte III tot het besluit dat er per 1 juli statiegeld zit op alle plastic flessen (behalve zuivel en sappen). Dat is dus binnen 9 weken. Volgend jaar ook op de blikjes. De regering van Angela Merkel (CDU) breidt het bestaande Duitse statiegeldsysteem voor plastic en blik uit naar alcoholische dranken, zuivel en sappen. Onder meer Belgisch voormalig premier Yves Leterme en VN-topexpert Jean-Pascal Van Ypersele dringen er op aan dat de Belgische regeringen snel hetzelfde doen.
De Statiegeldalliantie verenigt de 1.139 heel diverse partners achter 1 eenvoudige vraag aan de Nederlandse en Belgische regeringen: “Voer snel statiegeld in op blikjes en alle plastic flessen”. De alliantie waardeert dan ook het engagement van de voorzitter van regeringspartij CD&V, voorzitter Joachim Coens, om de statiegeldbesluiten van Nederland snel te volgen. De Statiegeldalliantie besluit: ”Nederland, Yes We Did It! België, Yes We Can!”
Artikels van het Belang van Limburg
9 op de 10 Limburgers zijn voor statiegeld
Extra info
– Lijst van alle partners van de Statiegeldalliantie
– Lijst van de gemeenten en steden aangesloten bij de Statiegeldalliantie
– Kaart met de aangesloten gemeenten
Persbericht van de Statiegeldalliantie op : https://statiegeldalliantie.org/2021/04/9-op-10-limburgers-is-voorstander-statiegeld-stilaan-de-populairste-milieumaatregel-ooit/
Dit opiniestuk verscheen eerder in De Standaard onder de titel “Oude wijn in nieuwe blauwe zakken”
In 2019 telde de Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij 22,6 miljoen kilo zwerfvuil, een desastreus resultaat. De Vlaamse regering beloofde (in 2016) dat het zwerfvuil volgend jaar ‘slechts’ 14 miljoen kilo zou bedragen. Ze is dus jaarlijks 860 tientonners vol zwerfvuil verwijderd van dat doel. Steeds meer mensen vragen dan ook om het Nederlandse voorbeeld te volgen. Statiegeld reduceert de drankverpakkingen in de natuur met zeventig tot negentig procent volgens onderzoek in opdracht van de Nederlandse overheid. Tot tien keer minder troep op straat.
Wie is er nog tegen statiegeld? De voedingsindustrie en de supermarkten, via Comeos en Fevia, lobbyen er tegen. Ook Fost Plus, de vzw die ze samen runnen, protesteert. Maar dat is het zowat. Dat de supermarkten al decennia lang probleemloos de bakken bier met statiegeld innemen, daar zwijgen ze zedig over.
Wie is er voorstander van statiegeld? Intussen 1.125 Nederlandse en Belgische organisaties en bedrijven, waaronder 205 Belgische steden en gemeenten. Boeren, burgemeesters, milieuactivisten en bedrijfsleiders, zij aan zij. En 8 op de 10 Belgen, van links tot rechts. Nooit eerder was er zo’n groot draagvlak voor een milieumaatregel.
De Nederlandse regering keurde het statiegeldbesluit goed hoewel ze al in lopende zaken was na de Toeslagenaffaire. Ook de Duitse regering besliste vorige maand de uitbreiding van statiegeld naar sappen, wijn en zuivel. Onze buurlanden zijn de thuishavens van wereldspelers Aldi, Lidl, Ahold Delhaize en Heineken. Dat hield liberaal Mark Rutte en christendemocrate Angela Merkel niet tegen. Ze stelden een propere leefomgeving boven de bezwaren van de supermarkt-CEO’s.
Maar er zit meer achter. De regeringsleiders willen hun bedrijven ook voorbereiden op de circulaire economie. De Europese richtlijn over wegwerpplastics eist 90% gescheiden inzameling van plastic flessen tegen 2029. Enkel statiegeld haalt die hoge percentages. Statiegeld komt er dus sowieso dit decennium in alle EU-lidstaten. Door het nu al in te voeren stimuleren Rutte en Merkel de know-how van hun bedrijven zodat die klaar staan wanneer die markt zich uitbreidt tot de 400 miljoen Europese consumenten.
CD&V-minister Joke Schauvliege wou in 2018 statiegeld invoeren. Maar onder druk van Comeos, Fevia en Fost Plus besliste de regering-Bourgeois om het ‘nog eens zonder statiegeld te proberen’. Het schrijnende resultaat is na drie jaar bekend. Het zwerfvuil daalde niet, maar stijgt dramatisch tot jaarlijks volle 22.64 tientonners. De bordjes, de sensibilisering en de boetes leverden nul resultaat op.
De mayonaise pakt niet. Nu stelt milieuminister Zuhal Demir (N-VA) voor om de GAS-boetes voor een weggegooid flesje of blikje te verhogen van 350 euro naar 500 euro. Boetes hebben geen afwerend effect als de pakkans laag is. Een blikje weggooien is op een seconde gebeurd. Het is veel moeilijker te betrappen dan bijvoorbeeld een auto die een half uur verkeerd geparkeerd staat. Of de boete nu 500 of 1000 euro is, dat maakt dus geen verschil.
Daders identificeren is arbeidsintensief en duur. Een verkeerd geparkeerde auto heeft een nummerplaat. Maar niemand hangt zijn naamkaartje aan een weggegooid blikje. Zo riskeert de Vlaamse belastingbetaler dubbel te betalen: éénmaal voor de werkuren van politieagenten die camerabeelden analyseren. En een tweede keer voor de opruimkosten die blijven stijgen tot er statiegeld wordt ingevoerd. Boetes en charters zullen het zwerfafval niet doen dalen. En al zeker niet met de 8.600 ton die nodig is om het doel te halen. Méér van hetzelfde, falende, beleid zal geen trendbreuk veroorzaken.
Daadkracht
Het probleem is zo klaar als een klontje en de oplossing ook. Er hoeft niks meer ‘bestudeerd’ of ‘geëvalueerd’ te worden. Alle noordelijke landen gebruiken nu het beproefde recept van statiegeld. De Belgen lusten er ook pap van. Acht op de tien Belgen is voor, of ze nu links of rechts stemmen. En 205 burgemeesters vragen om Vlaanderen en België met statiegeld weer proper te krijgen.
Ministers zitten niet op hun post om af te wachten. Wel om knopen door te hakken en beslissingen te nemen. Wat is belangrijker? De besognes van enkele supermarkt-CEO’s of de leefomgeving van alle Vlamingen? De Brusselse, Waalse en de federale regering schreven de mogelijkheid van statiegeld wel al in hun respectievelijke regeerakkoorden.
In Nederland start het statiegeld op alle plastic flessen op 1 juli. Op de blikjes eind volgend jaar. Dat heet daadkracht en leiderschap. De VVD van Mark Rutte en D66 van de staatssecretaris werden er electoraal helemaal niet voor afgestraft; ze wonnen de Tweede-Kamerverkiezingen met glans.
Samen vertegenwoordigen wij een Belgische consumentenorganisatie, milieuorganisaties en een boerenorganisatie. We zijn het zeker niet eens over alle milieudossiers. Hierover wel. En met ons ook 1.1.25 gemeenten, organisaties en bedrijven via de Statiegeldalliantie. Vlaamse regering, stop nu eens met rond de hete brij te draaien. Stop met oude wijn in nieuwe zakken te verkopen. Volg het model van het Noorden voor de aanpak van zwerfvuil. En beslis nu eens eindelijk die eenvoudige maatregel waar iedereen om vraagt. Zodat we na de coronacrisis weer kunnen buiten stappen in een veel properder Vlaanderen.
Tom Zoete, de Statiegeldalliantie en Recycling Netwerk Benelux
Eric Claeys, Algemeen Boerensyndicaat (ABS)
Tycho Van Hauwaert, Bond Beter Leefmilieu (BBL)
Simon November, Test Aankoop
GMF en RNB vragen Aldi om verantwoordelijkheid te nemen als internationale warenhuisketen en mee te ijveren voor statiegeld op blikjes en flesjes. GMF is na de actie in 2017 bij Coca Cola en de peukenraapacties niet meer aan haar proefstuk toe.
Golden Power award
Het Aldi-personeel uit de Dendermondsesteenweg werd vandaag op de middag kort opgeschrikt toen een vreemdsoortig verklede actievoerder van GMF een kar vol lege Golden Power-blikjes langs de kassa indiende. De blikjes kwamen uit de bermen rond de Aldiwinkel. Uit de megafoon schalde:’Proficiat! Aldi verkoopt het meest favoriete wegwerpblikje! Uit een steekproef blijkt dat Golden Power het meest gevonden wegwerpblikje is. Speciaal daarom komen we u deze blikjes teruggeven. Zo’n gewenste objecten laat je toch niet op straat liggen?’ De gerant van Aldi kreeg er een ‘Golden Power Award’ bovenop. De actie kadert in de campagne Back to Sender.
Aldi en verantwoordelijkheid
De internationale warenhuisketen Aldi is de Ryanair van de supermarkten, met een hoog zakelijk rendement en een hoge ecologische voetafdruk. De blikjes, flesjes en winkelzakken van Aldi zijn dominant aanwezig in het straatbeeld. Aldiverpakkingen vertegenwoordigen helaas een disproportioneel hoog aandeel van het Gentse zwerfvuil en sluikstorten. Met deze actie vragen wij Aldi en andere supermarkten om hun verantwoordelijkheid te nemen. Het is te gemakkelijk om de paraplu op te steken en de vinger te wijzen naar hun eigen klanten. Wij vragen Aldi België mee te ijveren voor statiegeld, een bewezen middel om drankverpakkingen uit de natuur en de berm te halen zoals in moederland Duitsland. We vragen dat ook de andere supermarkten, onder leiding van handelsfederatie Comeos, hun gelobby tegen de invoering van statiegeld stoppen.
Statiegeld: na Duitsland, Nederland… ook België!
In Duitsland heeft een blikje een waarde van 25 cent. Aldi bezit dus al de knowhow om met statiegeld om te gaan en om dit in haar volledige keten te integreren. Wat in Duitsland en de rest van Europa kan, is hier ook mogelijk. 70 tot 90 procent vermindering van de flesjes en blikjes, tot tien keer minder afval dus langs onze straten, pleinen en parken, daar tekent toch elk redelijk mens voor? Uiteraard verwachten we dit van àlle warenhuisketens – niet enkel van Aldi. Als je weet dat statiegeld reeds in 39 landen en regio’s zorgde voor een daling van zwerfvuil tot 40 procent – dan is de keuze duidelijk! #StatiegeldYesWeCan!
Meer info:
(Foto: Wikimedia Commons)
Deze opinie werd vorige week ook gepubliceerd door Knack, ‘Nederland en Duitsland kiezen voor statiegeld: contrast met België wordt steeds groter’
De regering van Mark Rutte besliste vorige week dat er volgend jaar statiegeld op blikjes zit. Voor plastic flesjes gaat het al in binnen vijf maanden. De regering van Angela Merkel breidde een week eerder het Duitse statiegeld uit naar alle plastic flessen en blikjes, ook die van sappen, wijn en zuivel. Het contrast met België wordt daardoor steeds groter. In België is er enkel statiegeld op sommige glazen flessen. Geen enkele supermarkt of consument klaagt daar trouwens over. Het glazen bierflesje, onze nationale trots, belandt dankzij het statiegeld vrijwel nooit in de bermen.
Nederland en Duitsland sluiten aan bij een Europese race, waarbij de voorbije vijf jaar zowaar 9 landen beslisten om statiegeld in te voeren of uit te breiden.
De Nederlandse staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat bewees vorige week ook dat je statiegeld perfect binnen de termijn van één enkele legislatuur kan besluiten. Statiegeld was niet voorzien in het regeerakkoord waarmee de coalitie van VVD, D66, CDA en ChristenUnie vier jaar geleden aantrad. Maar de druk uit de samenleving via de Statiegeldalliantie werd groot. En de zwerfafvalcijfers stegen. Dus het kabinet Rutte III besliste. Het gaat hier overigens niet om een bijzonder progressieve of groene coalitie. Ze bestaat uit twee liberale partijen, VVD en D66, en twee christendemocratische, CDA en ChristenUnie. Het CDA is op economisch vlak trouwens duidelijk liberaler dan de Vlaamse tegenhanger CD&V
Brussel, Wallonië en de federale regering voorzien statiegeld in hun regeerakkoorden voor deze legislatuur. CD&V stelde statiegeld in 2018 voor aan de Vlaamse regering. De regering-Bourgeois koos er echter voor om het Noordelijke model van statiegeld niét te volgen en kwam met een ‘alternatief’: het Verpakkingsplan dat een noodgreep was om statiegeld te voorkomen met extra recyclagedoelstellingen en een klein beetje extra zwerfafvalbeleid.
De cijfers die in december bekend werden in het OVAM-rapport zijn dramatisch. 22.641 ton zwerfvuil in 2019. De Vlaamse regering had beloofd om het zwerfvuil tegen 2022 met 20% te verminderen ten opzichte van 2013. Maar er is dus 29,4 procent méér zwerfvuil gemeten in 2019 dan in 2013. OVAM veranderde in juni 2020 het referentiejaar van 2013 naar 2015. Omdat er in dat jaar meer zwerfvuil lag dan in 2013, wordt de doelstelling hiermee afgezwakt. Maar ook als we het gewijzigde referentiejaar 2015 hanteren, dan nog is er sprake van een stijging van 9,8% terwijl het zwerfafval in 2022 gedaald moet zijn met 20%. Ook de nieuwe doelstelling is zonder statiegeld volstrekt onhaalbaar. Decennia van ‘bewustmakingscampagnes’ en zwaaien met hogere boetes halen geen resultaat. Slecht bestuur. Waarop wacht de Vlaamse regering eigenlijk om net zoals de Nederlandse regering gewoon de enige logische conclusie uit de stijgende zwerfvuilcijfers te trekken?
Het contrast met de Duitse en Nederlandse politieke daadkracht is groot. Rutte III legde in 2018 voor kleine plastic flesjes vast dat statiegeld er sowieso kwam als de bedrijven geen daling van 70 procent van deze verpakkingen in het zwerfvuil realiseerden. Staatssecretaris Stientje van Veldhoven stuurde de wetsontwerpen al naar de Tweede Kamer. Zo kon de regering het statiegeldbesluit bij slechte monitoringsresultaten meteen van kracht laten gaan. En dat gebeurde, op 24 april 2020 voor de plastic flesjes. Later werd dezelfde afspraak gemaakt voor de blikjes.
Daardoor besliste het kabinet vorige week ook voor de blikjes statiegeld. De regering was nota bene gevallen op 15 januari over de Toeslagenaffaire. De coronacijfers waren bloedrood. Maar het kabinet Rutte trok de conclusie uit de zwerfvuilcijfers en publiceerde de statiegeldwet. Een knap staaltje van goed bestuur. Plastic flesjes en blikjes, twee statiegeldwetten: 2-0.
CD&V-voorzitter Joachim Coens stelt in Knack van 20 januari terecht dat statiegeld ons een heel stuk vooruit zou helpen. Hij pleitte er enkele uren na het Nederlandse statiegeldbesluit meteen voor om het Nederlandse voorbeeld te volgen. “Statiegeld op blikjes een feit in Nederland. Een goede zaak, hopelijk volgen wij ook snel. Het zwerfvuil neemt sterk toe. Het draagvlak is groot, 158 gemeenten sloten zich aan bij de Statiegeldalliantie”.
In Nederland waren vooral de supermarkten nog tegen statiegeld. De Europese federatie van grote drankenproducenten verklaarde in september dat ze inmiddels wel voor statiegeld zijn. De argumenten van de supermarkten zijn niet transparant. De lobbyclubs van de verpakkingsindustrie Comeos en Fost Plus beweerden dat statiegeld “heel kostelijk” is, maar de Vlaamse overheid heeft berekend dat dit helemaal niet het geval is en dat het eerder een kostenneutrale verandering is, en gemeenten besparen uiteraard. Ze “vergeten” er ook bij te zeggen dat ze er wel al decennia in slagen om de bierflesjes met statiegeld vlot in te nemen. De “problemen” zullen dus heus niet zo immens zijn als ze met veel gevoel voor drama van de daken schreeuwen.
De Vlaamse regering komt voor de vraag te staan wat ze belangrijker vindt. Ze heeft de keuze uit twee opties. Ofwel buigt ze voor de macht van de supermarkten en Fost Plus en voert ze statiegeld niet in. Dan blijft de situatie zoals ze is: jarenlang dweilen met de kraan open. En steeds meer geld van de belastingbetalers uitgeven om blikjes en flesjes op te ruimen – die er binnen de week weer liggen.
Ofwel volgt de Vlaamse regering de vraag van 8 op de 10 Vlamingen, de boerenorganisaties, de milieuorganisaties, Test Aankoop, Ecover, bijna 200 Vlaamse steden en gemeenten, en de 1.115 partners van de Statiegeldalliantie. En zet ze statiegeld in de wet. Dan worden onze straten nog deze regeerperiode properder, de natuur gezonder en onze economie circulairder. Net als in Nederland en Duitsland. Zodat België in Europa niet meer alleen staat. Met zijn bierflesje.
De staatssecretaris voor Infrastructuur en Waterstaat Stientje van Veldhoven (D66) heeft besloten voor statiegeld op drankblikjes. Dat heeft ze zojuist gecommuniceerd. Het statiegeld op blikjes gaat in op 31 december 2022.
“Statiegeld zal de hoeveelheid blikjes in het zwerfafval met 70 tot 90 procent reduceren. Dit is een grote overwinning voor het milieu en onze leefomgeving”, reageren de zes milieuorganisaties Recycling Netwerk, Stichting De Noordzee, Plastic Soup Foundation, Plastic Soup Surfer, Greenpeace en Natuur & Milieu verheugd.
Een deel van het bedrijfsleven heeft jarenlang statiegeld op kleine flessen en blikjes in Nederland verhinderd. De verontwaardiging over de plasticvervuiling en de urgentie voor de aanpak van zwerfafval groeide de voorbije jaren. De milieubeweging en de brede samenleving via de Statiegeldalliantie verhoogden de druk om statiegeld in te voeren. Statiegeld reduceert immers de aanwezigheid van blikjes en flesjes in het zwerfafval met 70 tot 90 procent.
De staatssecretaris voor Infrastructuur en Waterstaat Stientje van Veldhoven (D66) stelde de betrokken bedrijven voor een ultimatum: ofwel maakten ze hun belofte van 70% reductie van drankverpakkingen in het zwerfafval waar, ofwel zou er een beslissing voor statiegeld komen. In eerste instantie gold de afspraak enkel voor plastic flesjes. Het aantal plastic flesjes in het zwerfafval daalde niet, maar steeg met 7 procent. Daarom besliste het kabinet april vorig jaar dat er statiegeld op de plastic flesjes komt, met ingang van 1 juli dit jaar.
Na moties van Jan Paternotte (D66) c.s. en Carla Dik-Faber (ChristenUnie) c.s. in oktober 2019 besloot het kabinet in april 2020 om dezelfde afspraken ook te laten gelden voor blikjes. Toen de monitoringcijfers van Rijkswaterstaat over de eerste helft van 2020 geen daling, maar een stijging toonden van 19 procent van het aantal blikjes in het milieu, vroegen we in een gezamenlijke zienswijze het kabinet om nog voor de verkiezingen te beslissen statiegeld in te voeren. Het kabinet heeft deze wens vandaag gehonoreerd.
Het statiegeldsysteem voor flesjes en blikjes moet nu consumentvriendelijk worden ingericht. Veruit de meeste statiegeldverpakkingen worden teruggebracht naar de supermarkten. Het is daarom in ieder geval belangrijk dat zij nu meewerken zodat consumenten hun lege blikjes weer netjes terug kunnen brengen naar de supermarkt. Horeca en kleine bedrijven zijn overigens door de overheid uitgezonderd van innameplicht.
Het is nog onduidelijk of sappen en zuivel met zekerheid zijn uitgesloten van de statiegeldregeling voor blikjes, zoals voor plastic flesjes wel het geval is. De milieuorganisaties wijzen erop dat het goed zou zijn als ook op deze drankverpakkingen statiegeld komt, evenals op de knijpzakjes, die belanden ook in grote getalen in het zwerfafval. De Duitse regering besliste op 20 januari om ook de drankverpakkingen van sappen, wijn en zuivel op te nemen in het statiegeldsysteem.
Recycling Netwerk Benelux – Suze Govers
Stichting De Noordzee – Ewout van Galen
Plastic Soup Foundation – Jeroen Dagevos
Plastic Soup Surfer – Merijn Tinga
Greenpeace – Meike Rijksen
Natuur & Milieu – Jelmer Vierstra
Gerelateerde artikels:
Trouw, Ook blikjes krijgen nu echt statiegeld. ‘Er is geen realistisch alternatief gebleken’
RTL Nieuws, Boer Gerrit blij met statiegeld: ‘Vijf koeien dood door eten blikjes’
NOS, Kogel door de kerk: per 31 december 2022 statiegeld op blikjes
Het Laatste Nieuws, Nederland voert vanaf eind volgend jaar statiegeld op blikjes in
De Standaard, De tien nieuwsfeiten van de dag
NOS, Jaarlijks 150 miljoen blikjes op straat, hoeveel helpt statiegeld?
RTV Drenthe, Vanaf eind volgend jaar 15 cent statiegeld op blikjes
Het Nieuwsblad, Nederland voert vanaf eind volgend jaar statiegeld op blikjes in
GeenStijl, Vaarwel vrijheid. Nu ook statiegeld op blikjes
Business Insider, 15 cent statiegeld op blikjes vanaf 31 december 2022
NOS Jeugdjournaal, Er komt statiegeld op lege blikjes, 4 februari 2021
RTV Noord, Lopend Vuur: Terecht dat er statiegeld op blikjes komt, 4 februari 2021
NPO Radio 1, Statiegeld op blikjes wordt een feit – Langs de Lijn En Omstreken, 3 februari 2021
De Standaard, Hoeveel jaar zal mijn dochter zijn, wanneer zwerfvuil echt wordt teruggedrongen?, 5 februari 2021
De Stentor, Boer Gerrit kent de dramatische gevolgen van blikjes in het weiland, hij is blij dat er statiegeld op komt
De Telegraaf, Uitslag stelling: ’Eerder statiegeld op blik’
De voornaamste conclusie is dat, hoewel dit zou leiden tot uitstel van de beslissing over statiegeld, het niet leidt tot uitstel van de invoering van statiegeld op blikjes. Dat is de conclusie van het beleid dat dit kabinet met VVD, CDA, D66 en ChristenUnie heeft afgesproken.
Het kabinet Rutte III besliste op 24 april 2020 om voor het statiegeld op blikjes een gelijkaardig beslissingstraject te starten als voor de plastic flesjes. Als het aantal blikjes in het zwerfafval in het najaar van 2021 niet met 70% gereduceerd is of er geen 90% gescheiden inzameling van blikjes gerealiseerd is, dan “wordt er in 2022 ook statiegeld op blikjes ingevoerd”, aldus de Kamerbrief.
Het kabinet voert daarmee de vraag uit van twee zeer breed gesteunde Kamermoties, de motie Paternotte c.s. en de motie van Carla Dik-Faber c.s. die vraagt om introductie van statiegeld per 2022. De ministerraad gaf op 9 oktober 2020 dan ook goedkeuring aan het Ontwerp Besluit maatregelen metalen drankverpakkingen. “Daarmee ligt de benodigde wetgeving klaar als het aantal blikjes in het zwerfafval volgend jaar niet met minimaal 70% is afgenomen”, luidt de toelichting van het kabinet.
Bij de daaropvolgende internetconsultatie “pleit een groot deel van de reacties ervoor direct tot invoering te besluiten”, aldus de brief aan de Tweede Kamer met het overzicht. Onder meer gemeenten, LTO en de Consumentenbond vragen dat het kabinet het statiegeldbesluit nog voor de verkiezingen neemt.
Rijkswaterstaat staat in voor de metingen van het aantal blikjes in het zwerfafval. In de eerste jaarhelft van 2020 vond Rijkswaterstaat 19 procent méér blikjes in het zwerfafval dan in de referentiejaren 2016/2017. Deze maand januari komen de cijfers voor de tweede jaarhelft van 2020 er. Die toezegging aan de Tweede Kamer deed staatssecretaris Stientje van Veldhoven op het AO Circulaire Economie van 2 december. Daar vroegen de Tweede Kamerleden van CDA, GroenLinks, SP, ChristenUnie, PvdD en 50Plus unisono om de beslissing nog vóór de verkiezingen te nemen. De staatssecretaris verklaarde er dat ze op basis van de cijfers van januari in gesprek gaat met de branche en het dossier niet zal laten aanslepen.
Omdat het aantal blikjes bij de tussentijdse meting niet daalde richting -70%, maar steeg met +19% is het duidelijk dat de doelstelling in het najaar van 2021 niet gehaald gaat worden. Het enige wat nog hoeft te gebeuren, is dat het demissionaire kabinet op basis van de nieuwste, nog niet openbare zwerfafvalcijfers vaststelt dat de 70% reductie van blikjes zeker niet gehaald gaat worden en besluit om het Ontwerpbesluit statiegeld op blik te activeren zodat de belofte wordt vervuld om in 2022 statiegeld op blikjes in te voeren.
Desondanks lobbyen sommige – zeker niet alle – supermarkten en drankenproducenten nog steeds tegen het invoeren van statiegeld op blik. Die bedrijven zouden er op kunnen aansturen om statiegeld op blikjes op de lijst met “controversiële dossiers” te plaatsen. Dat is de lijst van dossiers waarover de Tweede Kamer oordeelt dat het demissionair kabinet zich moet onthouden van beslissingen. De vaste commissies van de Tweede Kamer stellen die lijst volgende week vast. Voor het dossier statiegeld gaat het meer bepaald om de Commissie Infrastructuur & Waterstaat.
Uit de analyse van het politieke proces blijkt dat statiegeld op blikjes er in 2022 gewoon komt: dat is de enige mogelijk conclusie omdat het aantal blikjes in het zwerfafval niet met 70% zal dalen. Maar als het onderwerp controversieel zou worden verklaard dan heeft dit wel grote gevolgen voor de praktische organisatie in aanloop naar de invoering van statiegeld. In de nota van toelichting bij het ontwerpbesluit stipt de regering het belang van de invoeringstermijn aan: “Gezien de noodzaak van een redelijke invoeringstermijn van minimaal 1 jaar zou daarmee statiegeld op blikjes op zijn vroegst op 1 juli 2022 in werking kunnen treden”. Vanuit het bedrijfsleven is aangegeven dat ze dit een korte implementatieperiode vinden. Als het demissionair kabinet het ontwerpbesluit in de komende dagen of weken definitief bevestigt, hebben de betrokken bedrijven minimaal 1,5 jaar om de nodige logistieke en operationele voorbereidingen te treffen. Dat is een ruime invoeringstermijn die hen in staat stelt het systeem volledig klaar te hebben wanneer het statiegeldsysteem op blikjes in 2022 ingaat.
Als statiegeld echter als “controversieel” zou worden verklaard, zou dat het definitieve regeringsbesluit sterk kunnen vertragen (verkiezingen, het samenstellen van een nieuw kabinet). De invoeringstermijn wordt dan sowieso ingekort met meerdere maanden. Dat maakt het lastiger voor de bedrijven die het systeem moeten opzetten met elkaar en daarover afspraken moeten maken. Ook de logistieke voorbereiding wordt moeilijker. Het verzet van enkele bedrijven tegen het per direct nemen van de beslissing zou hierdoor zeer nadelige gevolgen hebben voor het bredere bedrijfsleven dat juist wel duurzame stappen wil zetten.
Het uitstellen van de beslissing zou ook een miskenning zijn van de Tweede Kamermoties en de kabinetsbeslissingen van april en oktober. De woordvoerders van de partijen CDA, D66, GroenLinks, SP, PvdA, ChristenUnie, Partij voor de Dieren en 50Plus hebben zich uitdrukkelijk uitgesproken voor een besluit voor de verkiezingen. Samen vertegenwoordigen ze 89 van de 150 kamerzetels. Uitstel van beslissing zou tenslotte ook ingaan tegen de vraag van vrijwel alle Nederlandse gemeenten en honderden organisaties en bedrijven om statiegeld op blik per direct in te voeren.
De Duitse regering van Angela Merkel (CDU – SPD – CSU) heeft een nieuwe Verpakkingswet (Verpackungsgesetz) goedgekeurd. Statiegeld op verpakkingen van sappen en wijn zal volgend jaar ingaan, voor melk in 2024.
Duitsland kent al heel lang statiegeld (Pfand) op plastic flessen en blikjes, sinds 2003. Maar sappen, wijn en melk waren uitgezonderd. De nieuwe Verpakkingswet kijkt dus enkel nog naar de verpakkingen, en niet naar welke drank er in zit. Vandaag zet de Duitse regering hiermee de stap naar statiegeld op werkelijk alle flessen en blikjes in Duitsland.
De regering besliste ook dat horecazaken bij meeneemaaltijden steeds een herbruikbare verpakking moet aanbieden en dat voor hetzelfde tarief als de wegwerpverpakking. Een derde maatregel stelt dat de hoeveelheid recyclaat in plastic flessen minstens 25 procent moet bedragen in 2025, en 30 procent in 2030.
Door de Corona pandemie stijgt de consumptie in open lucht en groeit de afvalberg in Duitse parken. De wet op herbruikbare verpakkingen bij take-away en de uitbreiding van statiegeld zijn daar een antwoord op, aldus de Frankfurter Allgemeine Zeitung.
Met de uitbreiding van haar statiegeldsysteem sluit Duitsland aan bij de reeks van 8 Europese lidstaten die de voorbije vier jaar statiegeld invoerden of uitbreidden. Dat tempo versnelt sinds de goedkeuring van Europese richtlijn over wegwerpplastics in 2019. Die Single Use Plastic Directive (SUPD) bepaalt immers dat alle plastic flessen minstens 25% recyclaat moeten bevatten in 2025. De lidstaten moeten 90% van de plastic flessen gescheiden inzamelen tegen 2029. Dat kan enkel met statiegeld kan gehaald worden. De ene lidstaat na de andere beslist daarom om statiegeld in te voeren of uit te breiden.
Met de uitbreiding van het statiegeld geeft de Duitse regering de mensen wat positief nieuws in deze tijden. De uitbreiding van statiegeld in een belangrijk buurland is mogelijk nog een extra aanmoediging voor het Nederlandse kabinet om ook het ontwerpbesluit voor statiegeld op blikjes dat het kabinet op 9 oktober goedkeurde, nog deze maand te activeren op basis van de recentste telling van Rijkswaterstaat.
Gerelateerde artikels:
Bundesregierung, Änderungen im Verpackungsgesetz, 20 januari 2021
ZDF Heute, Weniger Verpackungsmüll: Das ist vorgesehen, 20 januari 2021
NTV, Neues Verpackungsgesetz: Regierung beschließt Ausweitung von Pfand-Pflicht, 20 januari 2021
Welt, Verpackungsgesetz: Neue Pfand- und To-go-Regeln für Verbraucher, 20 januari 2021
Onvista, Regierung beschließt Ausweitung von Pfand-Pflicht – onvista, 20 januari 2021
Unternehmen-Heute, Regierung – Mehrweg-Pflicht in der Gastronomie und Erweiterung des Einwegpfands beschlossen, 20 januari 2021
AfvalOnline, Duitsland verplicht aandeel recyclaat, 20 januari 2021
Der Spiegel, Kabinett beschließt Pfand für To-Go-Bestellungen, 20 januari 2021
Het tijdschema dat de Duitse regering voorziet voor uitbreiding statiegeld, verplichting herbruikbare take-away verpakkingen en minimum recyclaat in plastic flessen (Bron: https://www.bundesregierung.de/breg-de/suche/mehrweg-fuers-essen-to-go-1840830)
De cijfers in het OVAM-rapport zijn dramatisch. 22.641 ton zwerfvuil in 2019. De Vlaamse regering had beloofd om het zwerfvuil tegen 2022 met 20% te verminderen ten opzichte van 2013. Maar er is dus 29,4 procent méér zwerfvuil gemeten in 2019 dan in 2013.
Naar schatting bestaat 40% van het zwerfvuil uit flessen en blikjes. Statiegeld reduceert het aantal flessen en blikjes in het zwerfvuil met 70 tot 90 procent. Acht op de tien Vlamingen vragen dat er statiegeld komt op blikjes en plastic flessen. Sinds 2017 vragen 62% van de Vlaamse gemeenten, honderden organisaties en bedrijven via de Statiegeldalliantie aan de Vlaamse regering om statiegeld in te voeren. In juli 2018 besliste de Vlaamse regering om met een ‘afvalplan’ het oude beleid aan te houden. Daar zien we nu de dramatische gevolgen van.
Intussen besliste de Nederlandse regering van Mark Rutte in april dit jaar dat er met ingang van 1 juli 2021 statiegeld zit op alle plastic flessen. Niet minder dan 10 EU-landen beslisten de voorbije vier jaar om statiegeld in te voeren of uit te breiden om de doelen van de Europese richtlijn over wegwerpplastics te halen. In nog eens acht Europese landen bestaat statiegeld al jarenlang met succes.
Zowel de regering van het Waals gewest als de regering van het Brussels gewest voorzien statiegeld in hun regeerakkoord. De federale regering voorziet de mogelijkheid om deze legislatuur een statiegeldregeling te incorporeren in de verpakkingsheffing. Het immense enthousiasme over de “Statiegeld, Yes We Can!” campagne toont nogmaals dat ook veehouders, consumenten, bedrijven en zelfs banken aandringen dat de ministers snel beslissen om statiegeld in te voeren.
“Terwijl Europa en onze buurlanden steeds sneller stappen zetten naar een natuur die vrij is van flesjes en blikjes, wordt Vlaanderen steeds vuiler. Statiegeld is een bewezen doeltreffende methode om de flesjes en blikjes in het zwerfvuil drastisch te verminderen. Studie na studie heeft dit al aangetoond. Verder studeren is gewoon verder blijven vervuilen. De Vlaamse regering moet nu heel snel beslissen om statiegeld in te voeren”, besluit milieuorganisatie Recycling Netwerk Benelux.
Ondanks kritiek van Recycling Netwerk wijzigde wijzigde OVAM in juni 2020 het referentiejaar van 2013 naar 2015. Ook als we het gewijzigde referentiejaar 2015 hanteren, dan nog is er sprake van een stijging van 9,8% terwijl het zwerfafval in 2022 gedaald moet zijn met 20%. Die doelstelling is zonder statiegeld volstrekt onhaalbaar.
Tabel
Cijfers zijn op basis van https://ovam.be/sites/default/files/atoms/files/Zwerfvuil_Sluikstort_Studie_2019.pdf
*gerapporteerd door OVAM volgens studie uit 2018 over het jaar 2017. De nieuwe studie spreekt van een hoger tonnage zwerfvuil over 2017.
Meer info: De race naar statiegeld in Europa
“Het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft 37 reacties ontvangen naar aanleiding van de internetconsultatie. Particulieren zijn in hun reacties overwegend voor het invoeren van statiegeld op blikjes en vinden het een logische stap in het tegengaan van zwerfvuil. Een groot deel van deze reacties pleit ervoor direct tot invoering te besluiten”, luidt het in de brief van de regering aan de Tweede Kamer.
Verschillende gemeenten hebben inbreng geleverd op het besluit, aldus de Kamerbrief. Zij vragen het besluit voor statiegeld op blikjes naar voren te halen zodat het nog binnen deze regeerperiode valt, omdat uit de zwerfafvalmonitor nu al geconcludeerd kan worden dat de benodigde daling niet gehaald gaat worden en dat statiegeld op blikjes daarmee onvermijdelijk is. Ook vragen gemeenten om zuivel en sappen mee te nemen in de voorgenomen statiegeldregeling op blikjes, en pleiten verschillende gemeenten voor een innameverplichting voor verkooppunten.
Ook de Consumentenbond vraagt om het besluit nog binnen deze regeerperiode te nemen. De consumentenorganisatie benadrukt verder dat een innameverplichting voor verkooppunten, en een inclusief systeem met statiegeld op alle drankblikjes, nodig zijn voor het gemak van de consumenten.
De ondernemersorganisatie voor Nederlandse boeren en tuinders LTO Nederland vraagt aandacht voor het dierenleed dat veroorzaakt wordt door zwerfafval van blikjes. Een aantal veehouders heeft ook individueel gereageerd en pleit voor invoering van statiegeld op blikjes om dierenleed te voorkomen.
Recycling Netwerk Benelux heeft samen met Natuur & Milieu, de Plastic Soup Foundation, de Plastic Soup Surfer, Greenpeace en Stichting de Noordzee een reactie ingediend. Zij pleiten er eveneens voor om het beslismoment voor statiegeld op metalen drankverpakkingen naar voren te halen, zodat het besluit nog binnen deze regeerperiode valt. Het aantal blikjes in het zwerfafval daalt immers niet, maar stijgt, zo bleek eerder uit de tellingen van Rijkswaterstaat.
De zes milieuorganisaties vragen dat de 90% gescheiden inzamelingdoelstelling voor blik die in het ontwerpbesluit staat, strikt wordt nageleefd. Ze vragen verder een innameplicht voor verkooppunten, het opnemen van blikjes met sappen en zuivel en knijpzakjes in de regeling, en een statiegeldbedrag van minimum 25 cent. Recycling Netwerk Benelux diende haar reactie samen met de vijf andere milieuorganisaties in op 9 november.
Zowel de gemeenten, de Consumentenbond als de milieuorganisaties pleiten er voor om alternatieve inzameling, zoals inzameling via pmd-afval, niet mee te tellen bij het halen van de 90% gescheiden inzameldoelstelling.
Opvallend: het Afvalfonds, lange tijd een hevige tegenstander van statiegeld, verzet zich niet langer tegen statiegeld op blik op zich, blijkt uit de Kamerbrief, maar gaat nu inhoudelijk de discussie aan over de inzameldoelstelling.
Uit het overzicht van de reacties blijkt dat twee betrokken brancheorganisaties verder willen met statiegeld op blik.
Metalen Verpakkingen Nederland (MVN), de brancheorganisatie van fabrikanten van metalen verpakkingen, stapt mee in het idee en stelt onder meer voor om het besluit voor statiegeld op blikjes te laten gelden voor alle metalen drankenblikjes, inclusief de blikjes met zuiveldranken en sappen, om verwarring te voorkomen voor de burger. De MVN vindt dat een inzamelverplichting voor (bijna) alle verkooppunten passend zou zijn.
Recycling Aluminium Verpakkingen Nederland (RAVN) is voorstander van een snel besluit en is van mening dat al vanaf de start in 2021 het nieuwe Nederlandse statiegeldsysteem voor plastic flesjes geschikt moet zijn voor de inname van drankblikjes.
“Het overzicht van de reacties toont duidelijk dat het draagvlak enorm is om nu meteen te beslissen dat er statiegeld op blikjes komt. Gemeenten, consumenten, milieuverenigingen, belangrijke namen uit de industrie en veehouders pleiten er unisono voor in hun reactie op het ontwerpbesluit statiegeld op blik. Meer dan 150 gemeenten, bedrijven en organisaties vragen ook publiek om statiegeld op blik direct te beslissen, via de “Statiegeld Yes We Can!”-campagne van de Statiegeldalliantie. We hopen dat deze vraag, die uit alle hoeken van de samenleving komt, positief wordt beantwoord door de Tweede Kamer, het kabinet en de staatssecretaris”, besluit milieuorganisatie Recycling Netwerk Benelux.
Morgen/woensdag wordt het statiegeld op blikjes en metalen drankverpakkingen besproken in het Algemeen Overleg Circulaire Economie in de Tweede Kamer. De staatssecretaris wil de voorhang voor het kerstreces afronden, zodat het ontwerpbesluit voor advies naar de Raad van State kan, schrijft ze in haar brief aan de Tweede Kamer.
Alle openbare reacties op de internetconsultatie zijn hier te lezen: https://www.internetconsultatie.nl/besluit_maatregelen_metalen_drankverpakkingen/reacties/datum
Het enthousiasme in de media en op sociale media is vandaag heel groot. Van veehouders tot milieuorganisaties, van surfclubs tot banken, van provincie Groningen tot aan de Franse grens klonk de vraag naar statiegeld, om zo onze natuur schoon te houden.
Milieuorganisatie Recycling Netwerk Benelux doet van harte mee met deze nieuwe aanmoedigende campagne van de Statiegeldalliantie.
De Statiegeldalliantie boekte reeds mooie successen. Op 1 juli volgend jaar zit er op alle plastic flessen in Nederland statiegeld, dankzij de beslissing van het kabinet in april. Voor de blikjes loopt eenzelfde beslissingstraject. De Statiegeldalliantie moedigt de Nederlandse regering aan om nog deze regeerperiode de beslissing voor de blikjes te nemen.
In België namen zowel de Waalse, Brusselse als federale regering statiegeld op blikjes en plastic flessen op in hun regeerakkoord. De Statiegeldalliantie moedigt hen aan om dit snel concreet te maken in wetten en decreten.
Op Europees niveau verklaarden de federaties van de drankenproducenten inmiddels dat ze hun jarenlange verzet tegen statiegeld stoppen, en nu voorstander zijn van goed uitgewerkte statiegeldsystemen. Zowaar 10 Europese landen beslisten de voorbije vier jaar om statiegeld in te voeren of uit te breiden. Meerdere opiniepeilingen bevestigen steeds weer dat 8 op de 10 Nederlanders en 8 op de 10 Belgen voorstander zijn van statiegeld op blik en plastic flessen.
“De mensen willen statiegeld. Bedrijven en gemeenten willen het. De drankenproducenten gaan akkoord. En in de politieke wereld is er heel veel goede wil om van statiegeld een realiteit te maken. Precies daarom is het zo interessant dat al die gemeenten, organisaties en bedrijven de politici nu aanmoedigen om het laatste stapje te zetten: statiegeld op blikjes en alle plastic flessen in de wet zetten. Statiegeld, Yes We Can!”, besluit Recycling Netwerk Benelux.
EenVandaag over de Statiegeld Yes We Can-campagne:
RTV Dordrecht over statiegeld:
Even tot hier over de Yes We Can! campagne:
Trouw, Campagne voor statiegeld op blikjes van start in Nederland en België, 24 november 2020
NOS Radio 1, Journaal 06:00 – 09:30 uur, 24 november 2020
VRT Nieuws, Betalen we binnenkort dan toch statiegeld op plastic flessen en blikjes?, 24 november 2020
NPO Radio 1, https://www.nporadio1.nl/stax-toine/uitzendingen/1298413-2020-11-24, 24 november 2020
EenVandaag, Zwerfafval aanpakken? Statiegeldalliantie wil sneller statiegeld op blikjes, maar dat duurt nog even, 24 november 2020
RTL Nieuws, Yes We Can!-campagne moet zorgen voor sneller besluit over statiegeld blikjes, 24 november 2020
RTV Dordrecht, Statiegeldalliantie start met campagne voor statiegeld op blikjes, 24 november 2020
RTV Purmerend, Statiegeld op blikjes! Ook Zwerfinator zegt: #YesWeCan, 24 november 2020
Even tot hier, https://www.bnnvara.nl/eventothier/videos/554464, 28 november 2020
Belang van Limburg, Er moet dringend statiegeld komen, 28 november 2020
Er moet statiegeld komen op alle blikjes, ongeacht de inhoud. Er moet een innameverplichting komen voor verkooppunten. En de milieuorganisaties adviseren een minimum statiegeldbedrag van 25 eurocent.
Dat schrijven Recycling Netwerk Benelux, Natuur & Milieu, Plastic Soup Foundation, de Plastic Soup Surfer, Greenpeace en Stichting de Noordzee in de zienswijze, waarmee ze gezamenlijk reageren op het Ontwerpbesluit Maatregelen metalen drankverpakkingen gepubliceerd op 9 oktober 2020.
Neem het besluit deze regeerperiode
Het aantal blikjes in de natuur daalt niet. Integendeel, in de eerste helft van 2020 stegen ze met 19 procent, blijkt uit de monitoring van Rijkswaterstaat die de staatssecretaris aan de Tweede Kamer stuurde. De regering kan daarmee nu al concluderen dat de prestatiedoelstelling van 70% minder blikjes in het zwerfafval tegen het najaar van 2021 niet gehaald kan worden. Statiegeld op blikjes is daarmee onvermijdelijk. Langer wachten met het besluit is niet nodig, zeggen de milieuorganisaties.
Toen de cijfers van het aantal plastic flesjes het zwerfafval met 7% stegen, haalde de staatssecretaris in de herfst van 2019 het beslismoment naar voren. De milieuorganisaties vragen nu dat ze hetzelfde doet voor de blikjes – die met 19% nog sterker stijgen.
Bovendien is er nog een tweede prestatieafspraak gemaakt met het bedrijfsleven, namelijk 90% gescheiden inzameling van blikjes. Er is op dit moment geen enkel systeem of structuur in plaats voor het bedrijfsleven om aan deze doelstelling te voldoen.
Steeds meer stakeholders uit het bedrijfsleven willen snel duidelijkheid. Er is ook een duidelijke politieke wil om statiegeld op blikjes in te voeren: het ontwerpbesluit is een uitvoering van de moties Paternotte c.s en Dik-Faber c.s. die de Tweede Kamer aannam in oktober 2019.
Focus op verminderen zwerfafval
Het verminderen van de drankverpakkingen in de natuur moet de belangrijkste doelstelling van deze wetgeving zijn, en daarom moeten ook nog een aantal mazen in de wetgeving dicht, schrijven de zes milieuorganisaties.
De regelgeving moet van toepassing zijn op alle blikjes, ongeacht de inhoud. Dus naast de blikjes met water, frisdrank, bier of zwak alcoholhoudende drank, moeten ook blikjes met zuivel en sappen opgenomen worden in de statiegeldregeling. Daarvan worden er jaarlijks 20 miljoen en 10 miljoen stuks verkocht, volgens cijfers uit 2016. Bij statiegeldsystemen in andere landen worden sappen zeer regelmatig zonder probleem ingezameld.
Het achterpoortje waarbij ook blikjes uit niet-gescheiden inzameling mogen worden meegeteld om de 90% gescheiden inzameldoelstelling te halen is onlogisch en onwenselijk. Wanneer de deur op een kier wordt gezet om deze doelstelling te kunnen behalen via blikjes uit het PMD of restafval, ondermijnt dit het positieve effect van de doelstelling op het aandeel blikjes in het zwerfafval op voorhand.
De milieuorganisaties vragen ook om statiegeld op knijpzakjes of pouches, die veelvuldig in het zwerfafval worden gevonden. Statiegeld moet namelijk niet leiden tot de situatie waarbij gewoonweg andere statiegeldloze verpakkingen vaker in het milieu terecht gaan komen.
Verhoog het minimum statiegeldbedrag
Om een hoog inzamelpercentage te realiseren zijn twee factoren doorslaggevend: de hoogte van het statiegeld en het gemak waarmee de consument de flessen kan inleveren. De staatssecretaris stelt in haar Kamerbrief een wettelijk minimum statiegeldbedrag voor van 15 eurocent voor blikjes. Bij dat bedrag schat CE Delft het retourpercentage op ongeveer 88%.
In de statiegeldwetgeving is een gescheiden inzameldoelstelling van 90% vastgelegd. Het is onlogisch om te kiezen voor een minimum statiegeldbedrag waarvan de overheid nu al weet dat hiermee waarschijnlijk niet de wettelijk vastgelegde doelstelling wordt behaald. Volgens CE Delft geeft een statiegeldbedrag van 25 eurocent wél een retourpercentage van 90%. Daarom adviseren de zes milieuorganisaties om te kiezen voor een minimum statiegeldbedrag van 25 eurocent voor alle drankverpakkingen.
Innameplicht voor verkooppunten
Het succes van een statiegeldsysteem hangt tenslotte ook af van een duidelijk en uitgebreid netwerk van innamepunten. Wanneer bepaalde verkooppunten geen blikjes innemen, kan dat de inzamel- en recyclingcijfers negatief beïnvloeden. De milieuorganisaties dringen er dan ook op aan dat er een wettelijke innameplicht voor verkooppunten voor alle statiegeldverpakkingen opgenomen worden in het besluit, zoals dat onder meer in Duitsland, Litouwen en Noorwegen het geval is.
Lees ook:
AD, Milieuclubs: Maak haast met invoering statiegeld op blikjes
AfvalOnline, Milieuorganisaties willen snelle keuze statiegeld op blik
Dat er zeer waarschijnlijk ook op drankblikjes statiegeld gaat komen, is het logische gevolg van de laatste monitoringsrapportage van Rijkswaterstaat. Die toont dat er in de eerste helft van dit jaar 19 procent méér blikjes in de natuur lagen dan in de referentieperiode 2016/2017.
“Het is een utopie dat de betrokken bedrijven deze stijgende tendens nog zouden kunnen ombuigen in de door de regering gevraagde daling van 70 tot 90 procent. We vragen dan ook dat het kabinet zijn beslissingsmoment vervroegt, zodat het nog voor het einde van deze regeerperiode de definitieve beslissing over statiegeld op blik kan nemen”, zegt directeur Rob Buurman van Recycling Netwerk.
Precedent
Er is immers een precedent om het beslismoment te vervroegen. Toen in de herfst van 2019 namelijk bleek dat het aantal plastic flesjes in het milieu niet daalde zoals afgesproken, maar steeg, vervroegde staatssecretaris Stientje van Veldhoven het beslismoment over de invoering van statiegeld op plastic flesjes naar voorjaar 2020. In april 2020 besliste de regering dan ook om het statiegeld op plastic flesjes in te voeren, met ingang van 1 juli 2021. Een belangrijk deel van het bedrijfsleven wil nu ook snel duidelijkheid over de blikjes hebben om zekerheid te hebben voor de nodige investeringen.
De politieke wil om statiegeld op blikjes in te voeren, is de afgelopen jaren ook sterk toegenomen. Met deze conceptwetgeving geeft de staatssecretaris gehoor aan de twee moties, van de leden Paternotte c.s en Dik-Faber c.s., over statiegeld op blik die in oktober 2019 werden aangenomen door de Tweede Kamer.
Aanbevelingen
We plaatsen nog wel drie kanttekeningen bij de tekst van het conceptbesluit. Allereerst adviseren we de regering om ook meteen de knijpverpakkingen meteen mee te nemen in het besluit want die komen zeer vaak in het zwerfafval terecht.
Ten tweede: de staatssecretaris spreekt zowel in haar brief als het conceptbesluit van een prestatieverplichting van 90% recycling van blikjes voor het bedrijfsleven om statiegeld op blikjes te voorkomen. In haar eerdere kamerbrief met het Besluit tot invoering van statiegeld op kleine plastic flessen en uitvoering moties blikjes van 24 april 2020 sprak ze echter van een prestatieverplichting van 90% gescheiden inzameling, wat sterker is.
Tot slot is het de vraag of de 90% gescheiden inzameldoelstelling die wettelijk wordt vastgelegd in het conceptbesluit wordt behaald met een statiegeldbedrag van € 0,15 per blikje. Onderzoek van CE Delft wijst uit dat bij een statiegeldbedrag van € 0,15 per blikje een retourpercentage van ongeveer 88% wordt verwacht. We adviseren de regering daarom om een minimumbedrag te bepalen dat het 90% doel garandeert.
Besluit voor statiegeld op plastic flesjes nu al een succes
De kabinetsbeslissing van eind april om statiegeld op kleine plastic flesjes in te voeren met ingang van juli 2021, is trouwens nu al een succes gebleken. Minder dan vijf maanden later verklaarde Coca-Cola Nederland al dat hun flessen binnenkort volledig uit gerecycled plastics zullen bestaan. Nederland is na Noorwegen wereldwijd het tweede land waar de multinationale drankenproducent deze stap zet. Coca-Cola verwees bij de motivering voor deze stap expliciet naar het statiegeldbesluit van het Kabinet Rutte III. De verduurzaming trok de aandacht van onder meer Forbes en de Financial Times.
Ook het bedrijfsleven vraagt om statiegeld op blik
Ook een snelle invoering van statiegeld op blikjes is een goede stap richting duurzaamheid omdat zo meer blikjes kunnen worden gerecycled. Recycling Aluminium Verpakkingen Nederland liet trouwens al weten dat ze vragende partij is om het statiegeld op blikjes al eerder dan 2022 te laten ingaan. En ook waterproducent Spadel Nederland riep op om statiegeld ook voor blikjes te beslissen.
In de Nota van toelichting bij het ontwerpbesluit lezen we overigens dat de inkomsten hoger zijn dan de kosten voor het bedrijfsleven, bij het invoeren van statiegeld op blikjes. Zelfs voor de betrokken bedrijven is er geen enkele reden om nog langer te wachten. En de zwerfafval opruimkosten voor gemeenten kunnen sterk dalen, met maximaal 50 miljoen euro. Daar komt nog 1,5 tot 6 miljoen euro besparing op het legen van afvalbakken bij. De regering verwacht ook een CO2-emissiereductie van 23 Kton dankzij statiegeld op blikjes.
“Hoe sneller het er komt, hoe beter. We roepen de regering en de Tweede Kamer op om nog deze regeerperiode definitief te beslissen statiegeld op blikjes in te voeren. Aan het Nederlandse bedrijfsleven vragen we om de politiek hierin te steunen”, besluit milieuorganisatie Recycling Netwerk.
De Belgische regering kondigde in haar federaal regeerakkoord aan “het incorporeren van een statiegeldregeling in de verpakkingsheffing” te zullen onderzoeken.
Het Belgische federale regeerakkoord sluit zo perfect aan op de statiegeldplannen die de Waalse en de Brusselse regering in 2019 opnamen in hun respectievelijke regeerakkoorden. Het is ook de enige manier waarop België aan de vereisten van de Europese richtlijn over wegwerpplastics zal kunnen voldoen. En de Belgen zullen hun leefomgeving zienderogen properder zien worden, want statiegeld vermindert het aantal blikjes en flessen in de natuur met 70 tot 90 procent.
De Europese Single Use Plastic richtlijn 2019/904 (SUP-richtlijn) bepaalt dat alle plastic flessen minstens 25% gerecycleerd plastic moeten bevatten in 2025 (op het einde van de federale legislatuur dus). Hoe meer gerecycleerd plastic wordt gebruikt, hoe minder virgin plastic, op basis van olie of gas, moet worden gemaakt. Hoe meer blikjes worden ingezameld en gerecycleerd, hoe minder nieuw aluminium er moet worden ontgonnen.
De lidstaten moeten volgens de Europese richtlijn ook 90% van de plastic flessen gescheiden inzamelen tegen 2029. Iedereen weet dat dit enkel te halen is door statiegeld in te voeren op de drankverpakkingen. Europees Commissaris Frans Timmermans, die verantwoordelijk is voor de SUP-richtlijn, raadt Europese lidstaten dan ook aan om statiegeld in te voeren.
Noorwegen zamelt circa 90 procent van de plastic flessen en blikjes gescheiden in, omdat de industrie hoge belastingen zou moeten betalen als ze dat percentage niet haalt. Litouwen toonde dat met de inzamelcijfers ook zeer snel stijgen. Het land voerde statiegeld in in februari 2016. Eén jaar later was het inzamelpercentage al van 74,3% naar 91,9% gestegen. Het is vanwege deze cijfers, en de 90% gescheiden inzameldoelstelling opgelegd vanuit Europa, dat de ene na de andere Europese lidstaat statiegeld invoert.
Met statiegeld is het ingezamelde plastic veel zuiverder. Bedrijven kunnen van oude petflessen nieuwe petflessen maken. Coca-Cola Nederland zei in september 2020 dit te zullen doen in Nederland – omdat de regering daar reeds statiegeld op alle plastic flessen besliste in april. Met statiegeld zullen dus ook de Belgische bedrijven de stap kunnen zetten naar petflessen gemaakt van 100% gerecycled materiaal, ingezameld in België.
“We moedigen de regering-De Croo dan ook aan om de statiegeldregeling te incorporeren in de verpakkingsheffing. Zo kan het de plastic vervuiling aan de bron aanpakken. Zo kan België aansluiten op de tendens van de Europese lidstaten die statiegeld invoeren of uitbreiden”, besluit milieuorganisatie Recycling Netwerk Benelux.
Meer dan 1.200 partners van de Statiegeldalliantie pleiten sinds 2017 samen voor de invoering van statiegeld op blikjes en alle plastic flessen in Nederland en België. In Nederland ging het statiegeld op kleine plastic flessen van start op 1 juli 2021, de blikjes volgen eind 2022. Duitsland breidde begin 2022 zijn statiegeldsysteem uit naar alle blikjes en flesjes.
