Hoe werkt statiegeld?
Het principe van statiegeld is eenvoudig: De consument betaalt een bepaald bedrag (het statiegeld) bij aankoop van een fles of blikje, bijvoorbeeld 0,25 euro. Ze krijgen de volle 0,25 euro terug door de lege verpakking terug te brengen. Dat kan via een statiegeldautomaat of gewoon aan de balie van een winkel. Statiegeld is dus geen belasting: je krijgt het betaalde statiegeld terug als je je lege drankverpakking terugbrengt.
Hoe werkt statiegeld voor supermarkten en horeca?
Winkeliers kunnen zelf kiezen welk systeem het beste voor hen werkt: lege drankverpakkingen met de hand terug innemen of via een statiegeldmachine. Als je je boodschappen online doet, kunnen de lege drankverpakkingen mee terug worden gegeven met de bezorger.
‘Handling fee’ voor de financiering van investeringen
Als een winkelier of een supermarkt ervoor kiest om de terugname niet manueel, maar met een machine te doen, is dit uiteraard een kostenpost. De machines zijn niet goedkoop. Een investering van 13.000 euro in een machine, nog eens 10.000 euro in een compactor (die eventueel kan worden aangesloten op meerdere machines) plus de onderhoudskosten, betekenen dat supermarkten de meeste investeringskosten betalen van een statiegeldsysteem. Alle overige kosten zoals arbeidskosten, logistieke kosten en kosten voor een centraal beheersysteem vallen hierbij in het niet.
In sommige landen met statiegeld, zoals Noorwegen, is daarom afgesproken de supermarkten te vergoeden met een zogenaamde handling fee. In Noorwegen zorgt een centrale beheerder, Infinitum, hiervoor. Voor ieder blikje dat supermarkten innemen krijgen ze (omgerekend) 0,0209 euro en voor ieder flesje 0,0261 euro. Omdat het gaat over honderdduizenden flesjes en blikjes per machine, lopen de inkomsten jaarlijks in de duizenden euro’s. Zo worden ze volledig gecompenseerd voor de kosten die ze maken. De supermarkten verdienen hiermee hun investeringen binnen ongeveer 3 jaar terug. De geschatte levensduur van een statiegeldmachine is 7 tot 10 jaar, wat betekent dat de Noorse supermarkten op den duur geld verdienen aan statiegeld.
Toename van de klantenstroom
Een bijkomend voordeel voor de winkelier is dat statiegeld tot extra traffic zal leiden: iemand die zijn blikje leeg drinkt op het moment dat hij een winkel passeert, zal snel even binnenstappen en misschien ook een aankoop doen.
Het statiegeldsysteem kan dus juist heel interessant zijn voor winkeliers: met een handling fee is het kostendekkend, het versterkt de klantenbinding en het vergroot het milieuvriendelijk imago. Dat statiegeld voor de kleinhandel positief kan zijn, was ook de conclusie van een Schotse retail federatie die aangaf dat ze het belangrijk vinden om hun verantwoordelijkheid op te nemen.
Uitgebreide producentenverantwoordelijkheid
Statiegeld is een voorbeeld van uitgebreide producentenverantwoordelijkheid: de producent neemt verantwoordelijkheid voor de volledige levenscyclus van een product met speciale aandacht voor terugname, recycling en eindverwerking.
Om terug te komen op het voorbeeld van Noorwegen: daar wordt de handling fee aan de supermarkten gefinancierd door drie verschillende bronnen van inkomsten.
- Allereerst betalen producenten (omgerekend) 0,52 cent per blikje en 1,56 cent per flesje dat ze op de markt brengen volgens gegevens van de centrale beheerder Infinitum in 2016.
- Ten tweede is er de opbrengst van de verkoop van hoge kwaliteit PET en blik.
- Tenslotte zijn er de inkomsten van de plastic flesjes en blikjes die niet worden ingeleverd en waarvan het statiegeld meehelpt het systeem te financieren.
Producenten dragen met een statiegeldsysteem bij aan een sterke circulaire economie. Statiegeld zorgt er immers voor dat meer drankverpakkingen terugkomen bij de producenten. Het materiaal is bovendien van hoge kwaliteit, waardoor het hergebruikt kan worden in nieuwe drankverpakkingen. Dat heet bottle-to-bottle recycling.
Van inzameling tot recycling of hergebruik
Inzameling
Na het legen van een fles of blikje met drinken, maakt het materiaal het volgende proces door voordat het weer als een nieuwe fles of blikje in de winkelschappen verschijnt.
Lege flesjes en blikjes kunnen handmatig of met een machine worden teruggenomen. Er zijn diverse soorten statiegeldautomaten, of reverse vending machines (RVM), op de markt waarmee allerlei soorten flessen en blikjes kunnen worden ingenomen.
De grote machines, met opnamemogelijkheid van zowel bierkratten als losse flessen en soms ook blikjes, worden vooral gebruikt in supermarkten.
In kleinere winkels of op locaties waar veel out-of-home consumptie plaatsvindt wordt vaak een kleinere variant geplaatst die alleen blikjes en/of flesjes inneemt.
Door near infrarood (NIR) en andere detectietechnieken is het mogelijk om het ingenomen materiaal zeer gedetailleerd te analyseren op kleur (helder of bont) of materiaal (blik, PET, PP, glas etc.). Bijna alle reverse vending machines zijn tegenwoordig ook voorzien van barcodelezers. Deze lezers kunnen niet alleen van de barcode op de fles aflezen wat voor soort fles het is, maar ook welk soort drank erin zat en van welk merk.
De technische ontwikkeling om het materiaal automatisch zeer gedetailleerd te sorteren maakt dat recycling en administratie van het systeem steeds verder optimaliseert. De software zorgt voor een hele snelle verrekening van statiegeldbedragen en levert bovendien een schat aan marktinformatie op.
Compacteren
Vervoeren en opslaan van afval kost geld en naarmate het afvalvolume kan worden verkleind door compacteren wordt het dus goedkoper. Het verkleinen van het afvalvolume is vooral bij plastic flessen van belang. Bij gezamenlijk afvoeren worden ze immers niet of nauwelijks ingedrukt. Met het compacteren vermijdt men dat er bij het vervoeren van lege flessen vooral lucht wordt vervoerd. Door de ingezamelde plastic flessen te compacteren hoeft er minder volume te worden opgeslagen en vervoerd.
Hiervoor zijn verschillende technieken ontwikkeld. De met de RVM’s afgescheiden plastic- en blikstromen worden hierdoor zo verkleind dat ze zeer compact en daardoor goedkoper rechtstreeks kunnen worden vervoerd naar de recyclers. De volumeafname hangt af van de techniek die wordt gebruikt en varieert van een factor 5 door het samendrukken en perforeren van de flessen tot meer dan een factor 10 door het in stukjes hakken (flaken).
Recyclingproces
Vervolgens wordt het PET van de statiegeldflessen in stukjes gehakt, gewassen en gezuiverd, waarna het vervoerd wordt naar de recycler. Die smelt de stukjes om tot granulaat: korrels die als grondstof dienen voor nieuwe kunststof producten.
Door PET-flessen apart in te zamelen via het statiegeldsysteem is het mogelijk nagenoeg al het transparante PET opnieuw in te zetten bij de productie van nieuwe flessen (bottle-to-bottle). Op dit moment bestaat 50% van een nieuwe 1,5 literfles Coca Cola in Nederland uit gerecycled materiaal (rPET). Dit materiaal is grotendeels afkomstig van statiegeldflessen. Doordat de doppen ook van één soort plastic, PE, zijn gemaakt, kunnen zij ook hoogwaardig gerecycled worden tot bijvoorbeeld nieuwe doppen.
…maar ook hergebruik
Het is belangrijk te onthouden dat statiegeld niet alleen voor eenmalige verpakkingen geldt. Historisch gezien waren de eerste statiegeldverpakkingen (melk- en waterflessen) herbruikbare verpakkingen. Statiegeld is nog steeds de eenvoudigste manier om herbruikbare verpakkingen intact terug te krijgen. De verpakking kan worden teruggebracht naar de producent, worden schoongemaakt en opnieuw worden gevuld.
In dit filmpje wordt uitgelegd hoe het statiegeldsysteem werkt.