De race naar statiegeld in Europa

Steeds meer regeringen in Europa beslissen om statiegeld in te voeren op blikjes en plastic flessen. Het tempo versnelt sinds de goedkeuring van Europese richtlijn over wegwerpplastics in 2019. De Single Use Plastic richtlijn (SUPD) bepaalt immers dat alle plastic flessen minstens 25% recycled content moeten bevatten in 2025, en de lidstaten 90% van de plastic flessen gescheiden moeten inzamelen tegen 2029. De ene lidstaat na de andere beslist daarom om statiegeld in te voeren en zo de strijd met zwerfafval en plastic vervuiling aan te gaan. In dit artikel gaan we in op de beslissingen van regeringen en parlement in Europese lidstaten.

Beslissingen in 9 Europese landen sinds 2016

Litouwen 

Litouwen voerde in februari 2016 statiegeldwetgeving in voor blikjes en flessen voor eenmalig gebruik. Het statiegeld is voor alle verpakkingen gelijk en bedraagt ​​€ 0,10 per fles of blik. Het statiegeldsysteem wordt beheerd door Užstato Sistemos Administratorius. Het retourpercentage voor plastic flessen voor plastic flessen stijgt spectaculair: het was 34% vóór de statiegeldregeling, 74,3% eind 2016, 91,9% eind 2017 en 93% in 2018. Statiegeld werd ingevoerd tijdens de regering-Butkevičius, bestaande uit socialisten, liberalen, conservatieven en christendemocraten.

Slowakije

In Slowakije stemde het parlement in september 2019 de wet die een statiegeldregeling voor PET-flessen en blikjes in 2022 invoert. Het nieuwe systeem betreft alleen winkels met een oppervlakte van meer dan 300 vierkante meter. Het statiegeld is € 0,15. De operator Slovensko zálohuje beheert het systeem. Het toonde meteen indrukwekkende resultaten. De Slowaken leverden al meer dan 100 miljoen plastic flessen en blikjes in in de eerste vier maanden.

Letland

In Letland stemde het parlement in oktober 2019 de verpakkingenwet die het statiegeldsysteem invoert. Het begon op 1 februari 2022. Het statiegeldsysteem accepteert glas, plastic (PET) en metalen (blik) verpakkingen gevuld met frisdrank, alle soorten bier en andere alcoholische dranken (tot 6%).

Nederland 

De Nederlandse regering Rutte III besliste in april 2020 dat er vanaf 1 juli 2021 statiegeld zit op alle kleine plastic flessen. Daarmee breidde de regering van liberale partijen VVD en D66 en  christendemocraten van CDA en CU het bestaande statiegeldsysteem op grote plastic flessen uit naar alle plastic flessen. Het systeem zou op 31 december 2022 van start gaan. Na een eenzijdige aankondiging van de sector zal de uitbreiding uiteindelijk op 1 april 2023 plaatsvinden.

Malta

In Malta ondertekende de regering in 2020 de statiegeld regelgeving voor drankcontainers. De start van het systeem wordt verwacht in 2022, de datum zal later in het jaar bekend worden gemaakt. Het systeem werd van kracht op 14 november 2022. Het statiegeld bedraagt 0,10 euro voor alle aluminium en stalen blikjes en glazen en PET-flessen met een inhoud van 0,1 tot 3 liter. Zuivelproducten, vruchtensappen, wijn en alcohol met een alcoholvolumegehalte van meer dan 5,0% zijn momenteel vrijgesteld van dit systeem.

Oostenrijk

Milieuminister Leonore Gewessler lanceerde op 7 september 2020 het  3-puntenplan van de Oostenrijkse regering om plastic afval te stoppen. De wet op verpakkingen voor eenmalig gebruik werd in oktober 2021 aangenomen. Ze voorziet statiegeld op wegwerp drankverpakkingen, PET-flessen en blikjes.

Op 8 september 2022 kondige Léonore Gewessler aan dat het statiegeld operationeel zal zijn in 2025. Het statiegeldbedrag zal 0,25€ zijn en gelden voor alle verpakkingen tussen 0,1 en 3 liter. Er is slechts één uitzondering, melk, omwille van de het risico op bederf.

De Oostenrijkers zullen hun lege drankverpakkingen in alle verkooppunten kunnen terugbrengen en statiegeld terugkrijgen. Dat kan ook in de treinstations en de containerparken. “Het doel is om het meest doeltreffende statiegeldsysteem van heel Europa te ontwerpen”, verklaarde klimaatminister Gewessler.

De Oostenrijkse regering van conservatieven en groenen wil ook eisen dat vanaf 2023, volgend jaar dus, 25% van de verkochte dranken in herbruikbare drankverpakking verkocht worden. Dat cijfer moet stijgen tot 40% in 2025 en 55% in 2030.

Een opiniepeiling van Research Affairs in augustus 2020 toont dat 81% van de Oostenrijkers voorstander zijn van statiegeld op petflessen en 76% voorstander van statiegeld op blikjes.

Ierland

De Ierse regering van conservatieven, christendemocraten, liberalen en groenen in september 2020 dat er statiegeld komt in het derde kwartaal van 2022. Het statiegeld komt er via de implementatie van de Europese Single Use Plastics Directive tegen juli 2021. De planning van de Ierse regering is als volgt: de wetgeving werd getekend op 19 november 2021 en het systeem start in het derde trimester van 2022.

Luxemburg

Het parlement van Luxemburg keurde op 5 mei 2022 de statiegeldwet goed. Er komt één nationaal statiegeldsysteem voor alle drankverpakkingen die op de Luxemburgse markt worden gebracht. Het statiegeldbedrag varieert van 10 cent tot 1 euro, afhankelijk van het soort verpakking. De hoogte van het statiegeld per soort drankverpakking, het gedetailleerde tijdschema voor de invoering en de eisen voor de organisatie van de sector worden gepreciseerd in een groothertogelijke verordening.

Polen

De regering van Polen besliste op 2 juni 2022 dat er volgend jaar statiegeld zit op blikjes en flessen. Het statiegeldsysteem geldt voor wegwerp- en herbruikbare glazen flessen tot 1,5 liter, PET-flessen tot 3 liter en aluminium blikjes tot 1 liter. Er komt een terugnameplicht voor winkels van meer dan 100 m². Kleinere verkooppunten zullen zich vrijwillig bij het systeem kunnen aansluiten.

Regeringsverklaringen en debatten in 10 Europese landen 

Verenigd Koninkrijk

Op het niveau van het Verenigd Koninkrijk kondigde de regering van Theresa May (Conservatives) in maart 2018 een statiegeldregeling voor drankverpakkingen aan. De Blue Planet II-serie had de dreiging van oceaanvervuiling onder de aandacht gebracht. In juli 2019 verklaarde de Britse regering dat ze mikt op 2023 om een volledig werkend statiegeldsysteem te hebben. Een opiniepeiling door Populus in juni 2020 toont dat 84% van de Britten voorstander is van statiegeld op alle drankverpakkingen.

De regering van Schotland geleid door Nicola Sturgeon van de Scottish National Party kondigde in mei 2019 het plan aan om statiegeld op plastic flessen, glazen flessen en blikjes in te voeren. Het Schotse parlement stemde de statiegeldregeling in mei 2020. De start is voorzien in augustus 2023. Het systeem behelst alle dranken die worden verkocht in PET-plastic, metaal en glas. Voor alle formaten komt er een vast statiegeld van 20 pence (0,23 euro).

In januari 2023 werden details onthuld over de invoering van het statiegeld in het Verenigd Koninkrijk, Wales en Noord-Ierland. De systemen in elke regio moeten op 1 oktober 2025 zijn ingevoerd. Alle PET-flessen en aluminium en stalen blikjes zullen in het systeem worden opgenomen (tussen 50 ml en 3 liter). Glazen flessen zullen alleen in het systeem van Wales worden opgenomen. De verkooppunten moeten de op de markt gebrachte verpakkingen terugnemen (terugnameplicht).

Frankrijk 

In Frankrijk verklaarde minister Brune Poirson (van de liberale partij En Marche) op 10 juli 2019 dat de Franse regering statiegeld op plastic flessen en blikjes wil invoeren. Ze kreeg de steun van de Franse supermarkten en drankenproducenten, daarbij ook multinationals die eveneens in België en Nederland actief zijn. Door druk van conservatieve burgemeesters in de Franse Senaat is het project uitgesteld tot 2023.

Portugal 

In maart 2020 is in Portugal een proefproject voor een landelijk statiegeldsysteem van start gegaan met de steun van de Portugese levensmiddelenindustrie en drankenproducenten. De regering heeft het wetsdecreet ingevoerd dat voorziet in de invoering van een statiegeldsysteem tegen 2022. Er is echter nog geen besluit genomen over de praktische aspecten van deze invoering. De Marine Environment Research Association heeft een petitie gelanceerd om de regering te vragen het statiegeldsysteem snel en doeltreffend in te voeren.

Spanje

In Spanje stemde in december 2021 een grote meerderheid van het Congres voor de Ley de residuos, de Wet die statiegeld invoert. De wet ligt nu op tafel van de Senaat.

Roemenië

In oktober 2021 besloot de Roemeense regering een statiegeldsysteem in te voeren. Het statiegeld zal 0,50 ron (0,20 euro) bedragen en zal gelden voor wegwerpverpakkingen voor dranken van glas, plastic of metaal met een volume tussen 0,1 en 3 liter. De toepassing van het statiegeldsysteem, die oorspronkelijk op 1 oktober 2022 in werking zou treden, is uitgesteld tot 30 november 2023.

Griekenland

In mei 2021 riepen de onderzoeksgroep Eunomia en de Vereniging van Griekse verpakkingsfabrikanten de Griekse regering op om een statiegeldsysteem in het land in te voeren. Griekenland heeft zich ertoe verbonden vanaf 5 januari 2023 een nationaal statiegeldsysteem in te voeren, als onderdeel van de nieuwe nationale wetgeving inzake afval, recycling en circulaire economie.

Slovenië

De Sloveense minister van Milieu Andrej Vizjak steunde in 2021 het voorstel van milieu-ngo Eko Krog om statiegeld in te voeren. De vereniging van drankenproducenten steunt het voorstel omdat het systeem zal zorgen voor een betere gescheiden inzameling van drankflessen.

Italië 

Een samenwerkingsverband van de niet-gouvernementele organisaties National Association of Comuni Virtuosi, Greenpeace Italia, Oxfam, WWF Italia en Zero Waste Italy, heeft zijn krachten gebundeld om de invoering van een verplicht nationaal statiegeldsysteem voor drankverpakkingen in Italië te steunen. De campagne, getiteld “Buon Rendere – molto più di un vuoto“, is het eerste nationale initiatief voor een statiegeldsysteem in Italië. Zij deden in november 2021 een gezamenlijke oproep aan de regering Draghi en aan Roberto Cingolani, de Italiaanse minister voor Ecologische Transitie, om de invoering van een effectief statiegeldsysteem in het land te bespoedigen.

Servië

De directeur van het Servische agentschap voor milieubescherming (SEPA), Filip Radović, heeft aangekondigd dat in 2019 de invoering van een statiegeldsysteem in Servië om de inlevering en verwijdering van verpakkingsafval te regelen aan de orde kan komen. Hoewel het onderwerp statiegeld al vele jaren op tafel ligt, is er tot dusver geen besluit genomen.

België

In België is er statiegeld op sommige herbruikbare glazen flessen, zoals voor bier. Het debat over de invoering van statiegeld op blikjes en plastic flessen loopt al meer dan tien jaar. Statiegeld is in België de bevoegdheid van de regio’s Vlaanderen, Brussel en Wallonië. In 2018 kreeg de industrie een laatste kans om het groeiende zwerfvuil aan te pakken met sensibilisering en boetes. De hoeveelheid zwerfvuil in Vlaanderen groeit echter nog steeds.

In 2017 en 2018 sloten honderden gemeenten, bedrijven en organisaties zich aan bij de Statiegeldalliantie, die vraagt aan de gewestregeringen om snel statiegeld in te voeren voor alle blikjes en plastic flessen. In 2019 schreven de nieuwe regeringen van Vlaanderen, Brussel en Wallonië de mogelijkheid van statiegeld in hun regeerakkoorden. In 2021 vervoegden meer dan 100 Waalse gemeenten de 200 Vlaamse gemeenten in de Statiegeldalliantie. De oppositiepartijen in Vlaanderen (Vooruit en Groen) en Wallonië (CDH/Les Engagés) legden voorstellen op de tafel van hun respectievelijke parlementen.

Waals milieuminister Céline Tellier (Ecolo) lanceerde in 2022 een studie naar de implementatie van statiegeld. In de zomer van 2022 deed de gemeente Bredene een succesvol proefproject met statiegeld. Op 6 september 2022 zei de milieuminister van Vlaanderen, Zuhal Demir (N-VA) dat statiegeld onvermijdelijk is en dat de Vlaamse regering nog in 2022 zal beslissen op basis van de nieuwste cijfers over zwerfvuil.

Acht Europese landen die al langer statiegeld kennen

Finland

Finland introduceerde het statiegeldsysteem voor het eerst in 1952 op glazen flessen -, op het moment dat  samen met de Olympische zomerspelen die Coca-Cola naar het land brachten – in glazen flessen. In de jaren tachtig werden enkele herbruikbare en duurzame plastic flessen opgenomen in het statiegeldsysteem. Statiegeld werd in 1996 geïntroduceerd op aluminium blikjes, op PET-flessen in 2008 en op gerecyclede glazen flessen in 2012. Suomen palautuspakkaus Oy (afgekort Palpa), een particulier consortium van drankenimporteurs en -fabrikanten, beheert het systeem.

Zweden 

In Zweden hebben de aluminium blikjes sinds 1984 statiegeld en de PET-flessen sinds 1994. Svenska Returpack is verantwoordelijk voor het statiegeldsysteem voor aluminium blikjes en PET-flessen.

IJsland

IJsland heeft sinds 1989 een statiegeldsysteem op nationale schaal voor drankverpakkingen van plastic, aluminium en glas.

Noorwegen 

Noorwegen nam in 1999 een statiegeldwet aan. In 2018 stegen de tarieven tot 2 NOK voor kleine flesjes en blikjes en 3 NOK voor grote flessen. Infinitum AS (voorheen Norsk Resirk) is verantwoordelijk voor de uitvoering van het nationale recyclingprogramma voor niet-hervulbare plastic flessen en drankblikjes. De non-profitorganisatie is opgericht in 1999. Ze is eigendom van bedrijven en organisaties in de drankenindustrie en de handel in voedingsmiddelen.

Het Noorse systeem werkt zo dat de milieubelasting daalt naarmate het rendement stijgt. Dat betekent dat bijvoorbeeld 90 procent retour voor blikjes zich vertaalt in een korting van 90 procent op de milieubelasting.

Denemarken 

Denemarken introduceerde het eerste nationale statiegeldsysteem in 1922. In 1991 en 1993 breidde het uit met plastic flessen. Dansk Retursystem, een particuliere non-profitorganisatie beheert het systeem. In 2019 behaalde het systeem een ​​totaal rendement van 92%.

Duitsland 

In Duitsland bestaat het statiegeldsysteem al zeventien jaar, sinds 2003. Er is statiegeld op plastic, blikken en glazen drankverpakkingen. Het standaard statiegeld bedrag is 0,25 euro sinds 2016. Het statiegeld is hoger voor wegwerpverpakkingen dan voor herbruikbare verpakkingen, zoals glazen flessen. 97 tot 99%  van de wegwerpflessen worden teruggebracht. De recyclagegraad van blik is er circa 99%. In januari 2021 keurde de Duitse regering van Angela Merkel (CDU – SPD – CSU) een nieuwe Verpakkingswet, Verpackungsgesetz goed. Het statiegeld op verpakkingen van sappen en alcoholische dranken geldt sinds januari 2022 en wordt in 2024 uitgebreid tot zuivelproducten. Duitsland kent al heel lang statiegeld (Pfand) op plastic flessen en blikjes, sinds 2003. Maar sappen, wijn en melk waren uitgezonderd. De nieuwe Verpakkingswet kijkt dus enkel nog naar de verpakkingen, en niet naar welke drank er in zit.

Estland 

In Estland bestaat sinds 2005 een universeel statiegeld- en recyclingsysteem voor eenmalige en hervulbare verpakkingen. Het statiegeld is € 0,10 op de meeste metalen, plastic en glazen drankverpakkingen. Het systeem wordt beheerd door Eesti Pandipakend, een organisatie voor producentenverantwoordelijkheid die de Estse Vereniging van Brouwers, de Vereniging van Producenten van Frisdranken, de Vereniging van Importeurs van Frisdranken en Bier en de Estse Vereniging van Detailhandelaren vertegenwoordigt.

Kroatië 

In Kroatië is er sinds 2006 statiegeld van 0,5 Kroatische Kuna op niet-hervulbare containers met een minimum volume van 200 ml. Retailers groter dan 200 m² zijn verplicht containers terug te nemen. De overheid beheert de regeling. Er is een inzameldoelstelling van 95%. Sinds 2015 zorgt statiegeld voor terugbrenging van 90% van alle niet-hervulbare verpakkingen op de Kroatische markt.

De race naar statiegeld 

We kunnen dus spreken van een echte race naar statiegeld. Het debat over plastic vervuiling is overal bezig. In de lidstaten van de Europese Unie wordt hard gewerkt aan wetgeving om er iets aan te doen. Het tempo verschilt van land tot land, maar de richting is dezelfde.

Ook aan de grens van de Europese Unie stijgt de populariteit van statiegeld. In januari 2019 besliste Turkije dat er binnen vier jaar statiegeld op alle drankcontainers komt. Met 80 miljoen inwoners wordt Turkije na Duitsland het grootste statiegeldland ter wereld.